Έθιμα, παραδόσεις και ντοπιολαλιές που τις θυμούνται λίγοι

Κάποτε ένας τόπος αποκτούσε έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, από ένα σωρό στοιχεία που συγκέντρωνε. Στοιχεία που τα συναντούσε κάποιος στην καθημερινότητα του τόπου, αλλά και στις εκάστοτε παραδόσεις. Έτσι κάθε τόπος είχε τη δική του προσωπικότητα. Κυριότερο χαρακτηριστικό ήταν οι τοπικές φορεσιές. Ανάλογα με τον τόπο, αν δηλαδή ήταν ορεινός ή σε πεδιάδα ή σε νησί, διακρίνουμε μια ιδιαιτερότητα ως προς την επιλογή των ρούχων, που άλλοτε ήταν ανάλαφρα, κι άλλοτε πιο ζεστά, με χρώματα και στολίδια διαφορετικά κάθε φορά.

Οι διαφορές ξεκινούσαν από τα μαντήλια και τα γιλέκα, ως τα πανωφόρια και τα παπούτσια. Τα ρούχα τις περισσότερες φορές ήταν κεντημένα ή στολισμένα με φλουριά. Ιδιαίτερο χαρακτήρα είχαν και τα σπίτια. Στα νησιά ήταν συνήθως κατάλευκα με μπλε παραθυρόφυλλα, ενώ στα ηπειρωτικά οι κεραμοσκεπές ολοκλήρωναν μια πέτρινη κατασκευή με λεπτομέρειες από ξύλο και χαγιάτια, που είχαν συνήθως μια κληματαριά να ξεκουράζεται πάνω.

Ήθη και έθιμα έκαναν πάντοτε αισθητή την παρουσία τους. Ιδιαίτερος είναι ο τρόπος εορτασμού των διάφορων επίσημων γιορτών. Μάλιστα αυτή η ιδιαιτερότητα στα έθιμα εορτασμού, δείχνει  στοιχεία του τοπικού χαρακτήρα στον εορτασμό μιας γιορτής. Σε αρκετές περιοχές διατηρούνται ως σήμερα αρκετά στοιχεία στον εορτασμό και είναι κι ένας από τους κύριους λόγους που οι περισσότεροι επιλέγουν την ιδιαίτερη πατρίδα τους για να γιορτάσουν, ξεφεύγοντας παράλληλα από την καθημερινότητα των πόλεων. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό επίσης του τοπικού χαρακτήρα είναι και η εκάστοτε ντοπιολαλιά. Ο τρόπος έκφρασης των λέξεων που γνωρίζουμε, αλλά και άλλων που δεν χρησιμοποιούμε πια, έδιναν το δικό τους χρώμα στον κάθε τόπο.

Τα περισσότερα από τα έθιμα που αναβιώνουν κάθε φορά είναι μέσα στις γιορτές του Πάσχα και των Χριστουγέννων. Συνήθως έχουν να κάνουν με συνταγές μαγειρικής και ζαχαροπλαστικής και όχι μόνο… Για παράδειγμα στην Άνδρο το Πάσχα ρίχνουν τα μάσκουλα και φτιάχνουν λαμπριάτη. Έτσι λοιπόν, και η Άνδρος είχε και έχει τα έθιμα και τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Πολλά χάθηκαν από την καθημερινότητα της εποχής μας. Άλλα όμως κρύφτηκαν σε κάποιο χειρόγραφο ή αναφέρονται σε βιβλία, για να μας θυμίζουν πως κάποτε υπήρχαν.

Τυχαία λοιπόν ήρθε στα χέρια μου ένα παλιό απόκομμα εφημερίδας, με μια ανδριώτικη συνταγή στην τοπική ντοπιολαλιά. Έγραφε λοιπόν ο συγγραφέας του «μια συνταγή στα ανδριώτικα».

«Εκάναμενε και παστίτσα από κολοκύθια. Τα κολοκύθια τα βάναμε στο δώμα και ξεραίντουντανε και τα κόβγαμενε κι αυτά ψιλά. Μετά τ’ αλατίζαμε και στράγγιζε το νερό ντώνε. Κατόπι τ’ ανακατεύγαμε με πατάτες, κρομμύδια, πιπεριά και δυόσμο και τα βάναμενε στο ταψί. Από πάνω τα κουκκίζαμενε (=πασπαλίζαμε) με αλεύρι και τα βάναμενε στο φούρνο. Τα ψήναμενε και γινόντανε πολύ ωραία.» Επίσης, για τα κρεμμύδια που έβαζαν στη φάβα έλεγαν και το ακόλουθο τραγουδάκι: «Όπως είναι ο γάμος χωρίς παιχνίδια, έτσι είναι και η φάβα χωρίς κρομμύδια». Το όνομα του συγγραφέα του αποσπάσματος της παραπάνω συνταγής, δεν το αναφέρω γιατί δυστυχώς δεν κόπηκε με το συγκεκριμένο μέρος της εφημερίδας που αναφερόταν η συνταγή. Ωστόσο, με το πέρασμα του χρόνου αυτή η ντοπιολαλιά δεν μιλιέται πια παρά μόνο από ελάχιστους.

Χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η διάθεση για παγκοσμιοποίηση. Μια διάθεση που ακολουθείται φανατικά κυρίως από τους νέους. Ξεκινώντας από τις συνήθειες της καθημερινότητας και καταλήγοντας μέχρι την αντίληψη του τι πρέπει να θεωρείται απαρχαιωμένο και να μπαίνει στην άκρη. Σε πιο στενά όμως όρια, εξετάζοντας δηλαδή τι πρέπει να μείνει και τι ν’ αλλάξει, γεννήθηκε η αντίληψη για μια ομοιογένεια μέσα από τα σύνορα του ελληνικού χώρου. Το αποτέλεσμα είναι να ξεχνιούνται αυτά που έδιναν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, κι ένα ιδιαίτερο χρώμα στην κάθε γωνιά της Ελλάδας. Κι αυτό δεν έγινε συνειδητά. Αντιθέτως, κυριάρχησε σιωπηρά αυτή η κατάσταση, ως ένα ακόμη επακόλουθο της έντονης αστικοποίησης των προηγούμενων χρόνων. Και τότε… αναρωτιέται κανείς, πόσες άραγε ντοπιολαλιές χάθηκαν στη σκόνη του χρόνου!

Φραντζέσκα Φλωράτου