Ερευνώντας το παλιό Αρχείο της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος του Αγίου Όρους1 και ιδιαίτερα τους χειρόγραφους Κώδικες Ληψοδοσίας της Μονής της εποχής της Τουρκοκρατίας και αργότερα για τη συγκέντρωση ιστορικών πληροφοριών για τη Χαλκιδική, εντόπισα μια σημαντική κατά τη γνώμη μου πληροφορία για την Άνδρο του 1889, εξήντα περίπου χρόνια μετά την Απελευθέρωσή της, και αφορά σε οικονομική ενίσχυση της Μονής για την ανέγερση εκκλησίας στο Άνω ή Πάνω Γαύριο.
Η πληροφορία αυτή καταγράφεται σε δύο Κώδικες. Ο πρώτος Κώδικας (με αριθμό Καταλόγου 29) έχει τον τίτλο «Κατάστιχον της Καθημερινής ληψοδοσίας της καθ’ ημάς Ι. Μονής του Παντοκράτορος του 1887-1890» και η πληροφορία σ’ αυτόν καταγράφεται στη σελίδα 92 ως εξής: «1889 Ιανουαρίου 2. Εις συνδρομήν ανεγέρσεως νέας εκκλησίας εν Άνδρω άνω Γαύριον γρόσια 11,10». Ο δεύτερος Κώδικας (με αριθμό καταλόγου 83) έχει τον τίτλο «Κώδιξ Ισολογισμών 1877-1892» και η πληροφορία σ’ αυτόν καταγράφεται στη σελίδα 279 ως εξής: «1889 8/βρίου 30. Εις συνδρ(ομήν) υπέρ ανεγέρσεως Ι. Εκκλησίας εν Άνδρω γρόσια 15,10». Υποθέτω, ότι και για τις δύο περιπτώσεις πρόκειται για τον ενοριακό Ναό της Αγίας Σοφίας (17 Σεπτεμβρίου), ο οποίος προφανώς κτίσθηκε εκείνο τον χρόνο.2
Η συνδρομή της Μονής δόθηκε, σύμφωνα με την καθιερωμένη στο Άγιον Όρος διαδικασία, σε απεσταλμένους από την Κοινότητα του χωριού ή την Εκκλησιαστική Επιτροπή του ενοριακού Ναού του, οι οποίοι έχοντας στα χέρια τους σχετική Εγκύκλιο (γνωστή με το όνομα «Απανταχούσα» ή «Πανταχούσα») από την Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους επισκέφθηκαν και τις άλλες Μονές και τα Εξαρτήματά τους (Σκήτες και Κελλιά) για τον ίδιο σκοπό. [Η Ιεροκοινοτική Εγκύκλιος ονομαζόταν Απανταχούσα, γιατί απευθυνόταν σε «άπαντα» (=όλα) τα Μοναστικά Ιδρύματα]3.
Σημειώσεις:
- Η Ι. Μονή Παντοκράτορος βρίσκεται στη βορειοανατολική παραθαλάσσια πλευρά της χερσονήσου του Αγίου Όρους με εξαιρετική θέα προς το βόρειο Αιγαίο και τα νησιά της (Θάσος, Λήμνος και Σαμοθράκη) και ανάμεσα στις Ι. Μονές Βατοπαιδίου και Σταυρονικήτα. Ιδρύθηκε κατά τις ιστορικές πηγές το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα και κατά την παράδοση τον 11ο-12ο αι. προς τιμή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Ο Ναός της Μονής (το Καθολικό) αγιογραφήθηκε τον καιρό της ίδρυσής της. Στο Σκευοφυλάκιο και Εικονοφυλάκιό της σώζεται αρκετά μεγάλος αριθμός φορητών εικόνων και άλλα σημαντικά κειμήλια. Η Βιβλιοθήκη της έχει 400 χειρόγραφους Κώδικες (δύο από τους οποίους αναφέρονται στη συνδρομή της Μονής στο Γαύριο) και 3500 έντυπα βιβλία. Στο Αρχείο της Μονής φυλάσσονται 670 Ελληνικά και 480 οθωμανικά έγγραφα (δεν συμπεριλαμβάνονται τα οικονομικής φύσεως έγγραφα). Τέλος, η Μονή φυλάσσει πολλά ιερά λείψανα, τα σημαντικότερα από τα οποία είναι: Τεμάχιο από τον άρραφο χιτώνα του Χριστού, η δεξιά κνήμη και η δεξιά παλάμη του Αποστόλου Ανδρέα, μέρος της κνήμης του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, μέρος της Κάρας του Αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτου και η ωλένη με σάρκα της αγίας Φωτεινής της Σαμαρείτιδος. Η Μονή (όπως και ολόκληρο το Άγιον Όρος) απελευθερώθηκε από τους Τούρκους στις 2 Νοεμβρίου του 1912.
- Σύμφωνα με τον Ανδριώτη ερευνητή φιλόλογο κ. Ιωάννη Πίππα δεν είναι γνωστή η χρονολογία ανέγερσης της εκκλησίας αυτής. (Ευκαιριακά ευχαριστώ τον κ. Πίππα για την πληροφορία, που μου έδωσε τηλεφωνικά, και τον Πρόεδρο του Συλλόγου των Απανταχού Αποικιανών «Τ΄ Αποίκια» Άνδρου κ. Αυγουστή Μπάλκα, που με βοήθησε να… ανακαλύψω τον κ. Πίππα!).
- Οι ζητούντες διαχρονικά (Εφοροεπίτροποι, Κοινότητες, Σύλλογοι και ιδιώτες) για διάφορους λόγους οικονομική ενίσχυση από το Άγιον Όρος μετέβαιναν στα Γραφεία της Ι. Κοινότητος, η οποία έδρευε και εδρεύει στην πρωτεύουσα του, τις Καρυές, και ζητούσαν από αυτήν την έκδοση Εγκυκλίου προς όλες τις Μονές και τα Εξαρτήματά τους, με την οποία θα παρακαλούνταν τα Μοναστικά Ιδρύματα να συνδράμουν οικονομικά τον αιτούντα (που συνήθως ήταν φτωχός ή ανάπηρος) ή τους αιτούντες (που ήταν αντιπρόσωποι Εφοροεπιτροπών, Κοινοτήτων και Συλλόγων). Στη συνέχεια οι ζητούντες βοήθεια επισκέπτονταν τις Μονές και Εξαρτήματά τους και δείχνοντας την Εγκύκλιο ζητούσαν συνδρομή, η οποία ήταν ανάλογη με την οικονομική κατάσταση της Μονής ή του Εξαρτήματος.
Δημ. Κύρου
Φιλόλογος (Αρναία Χαλκιδικής)
