H γιορτή του Νερού στην Άνδρο

H γιορτή του Νερού στην Άνδρο 4-6 Σεπτεμβρίου 2015

Υπό την αιγίδα του Δήμου Άνδρου και του Συλλόγου των Απανταχού Αποικιανών

Με θέμα το νερό πηγή ζωής, κίνησης και καθαρμού διοργανώνεται υπό την αιγίδα του συλλόγου των Απανταχού Αποικιανών μεγάλη γιορτή στο τριήμερο της πρώτης εβδομάδας του Σεπτεμβρίου στο Ξενοδοχείο «Πηγή Σάριζα», με χορηγό τον Διευθυντή του εργοστασίου εμφιάλωσης Γεράσιμο Βουτσινά και σκηνοθέτη και διοργανωτή τον Γιώργο Δάμπαση. Στο νέο αυτό πολιτιστικό φορέα θα γίνονται ομιλίες από διακεκριμένους επιστήμονες με θέμα το νερό, θα προβάλλονται θεματικές ταινίες καθώς επίσης και μουσικές βραδιές. Στο επίκεντρο των εκδηλώσεων θα βρίσκονται τα επιτραπέζια και ιαματικά νερά της Σάριζας και της Μονής της Αγίας Ειρήνης.

Σκοπός του νέου αυτού Φεστιβάλ είναι η προώθηση του ιαματικού τουρισμού στην Άνδρο και ειδικότερα στο γραφικό χωριό Αποικία. Οι εκδηλώσεις θα είναι ελεύθερες στο κοινό!

Το Πρόγραμμα

Το νερό πηγή ζωής, κίνησης και καθαρμού

4-6 Σεπτεμβρίου στα Αποίκια

Ξενοδοχείο «Πηγή Σάριζα» Αποίκια Οργάνωση: Γεράσιμος Βουτσινάς Σκηνοθεσία: Γιώργος Δάμπασης Χορηγός: Εργοστάσιο Εμφιάλωσης Νερού Σάριζα

Παρασκευή 4/9

18.00      Έναρξη γιορτής – χαιρετισμός (Μουστάκας, Κασιώτης, Δήμαρχος).

18.15      Νίκος Βασιλόπουλος: Η Φάμπρικα στις Στενιές.

18.45      Ζήσιμος Λυκούδης: Νερό και διατροφή.

19.00      Ταινία: Οι Φρουσαίοι.

20.00      Φώτης Τσοπέλας: Μηχανικά έργα για το νερό.

20.15      Ταινία: Η Πηγή Σάριζας και το εργοστάσιο εμφιάλωσης

21.00      Μουσική Βραδιά: Με την Γιώτα Βέη.

Σάββατο 5/9

18.00      Χρήστος Φόης: Ιστορίες νερού.

18.30      Στέφανος Νομικός: Οι υδρόμυλοι της Άνδρου.

18.45      Ζήσιμος Λυκούδης: Νερό και διατροφή.

19.00      Ταινία: Τα Διποτάματα.

20.00      Νίκος Βαρδιάμπασης: Τα νάματα του Λόγου.

20.15      Ταινία: Το Μοναστήρι της Αγίας Ειρήνης.

21.00      Μουσική Βραδιά

Κυριακή 6/9

11.00      Ταινία: Άνδρος Υδρούσα.

12.00       Ανοιχτή Συζήτηση – Συμπεράσματα Είσοδος Ελεύθερη Στο Κοινό

Πηγή Σάριζα

Ένα από τα ωραιότερα χωριά της Άνδρου είναι τα Αποίκια, που βρίσκεται στις καταπράσινες υπώρειες του όρους Πέταλον. Στο χωριό που διακρίνεται για τους ανθόκηπους με τις ορτανσίες και τα λουλουδιασμένα παρτέρια, υπάρχουν τρεις γραφικοί συνοικισμοί. Πρόκειται για το Τρίκολι την Κατασυρτή και την Σάριζα.

Στον τρίτο συνοικισμό βρίσκεται η περίφημη πηγή της Σάριζας με το θαυμάσιο επιτραπέζιο και ιαματικό νερό. Η κρήνη είναι μαρμάρινη με κλειστό θόλο και από μια λεοντοκεφαλή τρέχει γάργαρο, δροσερό νερό. Ο επισκέπτης διαβάζει εδώ την επιγραφή: «Ανεκαινίσθη το 1787 η παρούσα ομού και η λιθόστρωσις του Φόρου δια εξόδων του Πανοσιωτάτου Πρωτοσυγγέλου Άνδρου Μακαρίου Πολέμη». Στην ιστορική κρήνη υπάρχει επίσης σε εντοιχισμένη πλάκα το ομηρικό δίστιχο από την Οδύσσεια που λέει: «Χαίρε ξειν, ίνα και ποτ’ εών εν πατρίδι γαίη μνήση εμεί, ότι μοι πρώτη ζωαγρί οφέλλεις»

Που σημαίνει σε νεοελληνική μετάφραση: «Έχε γεια, ξένε, στην πατρίδα σου σαν θα φθάσεις κάποια μέρα μη μου ξεχνάς, πιο απ’ όλους τη χρωστάς σε μένα τη ζωή σου».

Η πηγή ήταν κοινόχρηστη, το νερό όμως που έρρεε απ’αυτήν χρησιμοποιείτο για την άρδευση συγκεκριμένων κτημάτων με ένα σύστημα διανομής βασισμένο στις θέσεις του ηλίου την ημέρα ή συγκεκριμένων κτημάτων με ένα σύστημα διανομής βασισμένο στις θέσεις του ηλίου την ημέρα ή συγκεκριμένων αστέρων τη νύχτα για να καθορίζουν το χρόνο χρήσης του για κάθε χωράφι (π.χ. «από ανατολής της Αφροδίτης ως την ανατολή του Ηλίου…»), όπως αναφέρεται στα παλαιά συμβόλαια. Το σύστημα αυτό αντικαταστάθηκε σταδιακά από το ωρολογιακό που μοιράζει ακριβώς τις 168 ώρες της εβδομάδος, από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τις αρχές του 20ου αιώνα.

Στην ίδια περίοδο, τα κτήματα που αρδεύει το νερό της Σάριζας, μεταβιβάστηκαν από τους μέχρι τότε ιδιοκτήτες τους, τους παρηκμασμένους άρχοντες των Αποκίων (καζάρχοντες) σε νέους ιδιοκτήτες. Στα μεταγενέστερα συμβόλαια βρίσκουμε μόνο το όνομα της οικογένειας Μπίστη ως τη δεκαετία του 1960. Ως θεραπευτικό υγρό κάνει πολύ καλό σε όσους έχουν προβλήματα με τα νεφρά τους, έχουν δηλαδή άμμο και πέτρα και υποφέρουν από κωλικούς. Λέγεται επίσης, ότι το νερό της Σάριζας συμβάλλει στην θεραπεία του ίκτερου και της υδρωπικίας. Κάνει επίσης καλό στις δυσπεψίες.

Η περιοχή του χωριού Αποίκια είναι πλούσια σε υπόγεια και επίγεια νερά. Απόδειξη του υδάτινου πλούτου είναι και ο κοντινός βιότοπος της Πιθάρας με τους εντυπωσιακούς καταρράχτες, τα τρεχούμενα νερά και τις μικρές λιμνούλες που λαμπυρίζουν στις αχτίνες του ήλιου καθώς διαπερνούν τα βαθύσκιωτα πλατάνια. Μια άλλη ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πηγή με γευστικότατο νερό βρίσκεται δυο βήματα από την πηγή της Σάριζας, στο πρόσφατα ανακαινισμένο μοναστήρι της Αγίας Ειρήνης.

Στην πρώιμη ελληνική αρχαιότητα τα Ασκληπιεία κτίζονται κο­ντά σε ιαματικές πηγές. Ο Ηρόδοτος είναι ο πρώτος παρατηρητής των ιαματικών νερών που αναφέρει και συνιστά τη λουτροθεραπεία, ο δε Ιπποκράτης καθορίζει παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυται χρή­ση ιαματικών νερών. Η χρήση τους περνά στους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς και ακολούθως στους Οθωμανούς. Παρακμάζει όμως τελείως στη Μεσαιωνική Δύση. Η υδροθεραπεία ανακαλύπτεται εκ νέου κατά τον 18ο και 19ο αιώνα και καθιερώθηκε σαν θεραπευτική μέθοδος το 1829.

Στην Ελλάδα ήδη ο Καποδίστριας ασχολήθηκε με την οργάνω­ση λουτρών και καταγραφή των ιαματικών πηγών. Ο πρώτος όμως που έκανε συστηματική καταγραφή και τις πρώτες αναλύσεις των ιαματικών πηγών ήταν ο Βαυαρός Ξαβέριος Λάρντερερ, βασιλικός φαρμακοποιός και πρώτος καθηγητής Φαρμακευτικής Χημείας. Στο δημοσιευμένο έργο του Λάρντερερ δεν βρέθηκε καμία αναφορά για τη Σάριζα, παρά τη σαφή αναφορά του Δ. Πασχάλη. Όπως αναφέρεται σε ανδριακές πηγές ο πρώτος που υπέδειξε τις ιαματικές ιδιότητες του νερού της Σάριζας ήταν ο Αχιλλέας Γεωργαντής επαρχιακός γιατρός στην Άνδρο και μετέπειτα καθηγητής της Ιατροδικαστικής.

Αυτός όμως που αποδεδειγμένα ανέλυσε το νερό της Σάριζας και το καθιέρωσε ως ιαματικό ήταν ο Αναστάσιος Δαμβέργης καθηγητής Χημείας της Σχολής Ευελπίδων και Φαρμακευτικής Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών από το 1892. Ο Δαμβέργης, πρωτοπόρος και θεμελιωτής της Ελληνικής υδροθερα­πείας, ανέλυσε και περιέγραψε τα περισσότερα ιαματικά νερά. Εί­ναι σημαντικό ότι η σχετική δημοσίευση του «Χημική ανάλυσις του εν Άνδρω ιαματικού ύδατος» έγινε το 1885. Στο έργο αυτό δεν χρησιμοποιεί πουθενά το όνομα Σάριζα, αλλά το αναφέρει ως «ύδωρ Άνδρου».

Το ενδιαφέρον του για τα νερά της Άνδρου όμως συνεχίζεται, όπως φαίνεται από την αλληλογραφία του με τον φαρ­μακοποιό Α. Αρτέμη (ιδρυτή του σημερινού φαρμακείου Μαρίας Βενετίκη), ο οποίος τον πληροφορεί, έπειτα από σχετική ερώτηση, ότι «ουδέν έτερον Ιαματικόν ύδωρ γνωρίζω εν Άνδρω, πλην του της Σαρίζης των Αποικιών».

Αναλύσεις του νερού έκαναν επίσης ο καθηγητής Αναστ. Χρη­στομάνος και ο προϊστάμενος του Χημείου της Γεωλο­γικής Υπηρεσίας, Ανδριώτης Μιχαήλ Περτέσης το 1925.

Η εταιρία

Η εμπορική εκμετάλλευση του νερού της Σάριζας ως ιαματικού, είχε αρχίσει ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Γέμιζαν νταμιζάνες κατ’ ευθείαν από την πηγή, τις σφράγιζαν και τις μετέφεραν στους τόπους κατανάλωσης με τα μέσα της εποχής. Τη δουλειά αυτή την έκαναν διάφοροι ιδιώτες ή μικρές εταιρίες κατόπιν συμβολαίου με τους έχοντες το δικαίωμα άρδευσης των χωραφιών τους, γνωστούς ως «νε­ρουλάδες» ή «ποτιστάδες».

Το πρώτο γνωστό τέτοιο συμβόλαιο είναι του Συμβολαιογράφου Αθηνών Α. Μητζόπουλου μεταξύ του κληρονό­μου του Νικ. Μπίστη και του Νικ. Καίρη, στον οποίο νοικιάζουν το δικαίωμα χρήσης του νερού. «Προς πόσιν και εμπορίαν». Οι ίδιοι δια­θέτες εμφανίζονται σε διάφορα συμβόλαια και διαμάχες ως το 1924

Ο Δήμος Άνδρου με απόφαση του (107/1901) εξουσιοδότησε το Δήμαρχο να νοικιάσει το νερό σε τρίτους. Οι κτηματίες όμως, που ως τότε εκμεταλλεύοντο το νερό, προσέφυγαν στη Δικαιοσύνη, για να κερδίσουν την υπόθεση, και σε Β’ βαθμό, το 1904. Την ίδια χρονιά ο Δήμος Άνδρου αποφάσισε να επιβάλει φόρο «50 λεπτών δια κάθε δαμιζάναν ύδατος Σαρίζης», προκειμένου να χρηματοδοτήσει την κα­τασκευή αμαξιτής οδού μέχρι τα Αποίκια.

Όταν συνεστήθη η Κοινότητα Αποικίων σε μία από τις πρώτες πράξεις της επέβαλε φορολογία «επί του εξαγωμένου ύδατος της πη­γής Σαρίζης» και καθόρισε «τύπον σφραγίδος προς σφράγισιν των φιαλών και δαμιζάνων…».

Το μέτρο αυτό πρέπει να ατόνησε αργότερα, οπότε η κοινότη­τα επανέρχεται για επιβολή νέας φορολογίας. Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1940, οι κληρονόμοι του Λ. Βογιατζίδη πώλησαν την εταιρία στον Χρήστο Κατσαμπά, ο οποίος το 1952 τη μεταβίβασε στην οικογένεια Βεργίδη. Οι νέοι ιδιοκτήτες ανακαίνισαν τις εγκαταστάσεις, εγκατέστησαν μηχανήματα πλύσεως των φιαλών και εμφιαλώσεως του νερού και εξέλιξαν το δίκτυο της διανομής. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 άρχισαν την κατασκευή του νέου σύγχρονου εργοστασίου εμφιαλώσεως το οποίο λειτουργεί στη σημερινή θέση, χωρίς διακοπή, από το 1967.

Η Εταιρία όμως επτώχευσε το 1980, για λόγους που δεν είναι απόλυτα διαφανείς. Το 1980 ιδρύεται η Ο.Ε. «Β. Σταυρόπουλος – Κ. Κολοκούτσας» η οποία αναλαμβάνει το έργο της παλιάς εταιρίας. Στις 18.10.1984 μετατρέπεται σε «Β. Σταυρόπουλος και Σία» Ο.Ε. για να μετατραπεί στις 15.02.1997 σε «Σταυρόπουλος -Νερά Σάριζα» Α.Ε. Το 2005 ο Βασίλης Σταυρόπουλος μεταβιβάζει την εταιρία στον Γεράσιμο Βουτσινά που την μετατρέπει σε «Νερά Σάριζα» Α.Ε.

Ο πρόεδρος της Εταιρίας Ανδρίων Επιστημόνων Σπύρος Μπαφαλούκος σε ένα περισπούδαστο άρθρο του για την πηγή της Σάριζας που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Νήσος Άνδρος» σημειώνει ανάμεσα στα άλλα:

«Βρισκόμαστε σ’ ένα κρίσιμο σημείο όσον αφορά το μέλλον της Σάριζας. Ο νόμος 3498/24-10-2006 περί «Ανάπτυξης ιαματικού τουρ-σμού» που ετοίμασε ο κ. Δ. Αβραμόπουλος και κατέθεσε η κα. Φάνη  Πετραλιά, στο άρθρο 22 προβλέπει: «Όσοι διοικούν ή διαχειρίζονται ή εκμεταλλεύονται ιαματικούς φυσικούς πόρους έχουν υποχρέωση εντός τριών (3) ετών από την ισχύ του παρόντος νόμου να υποβάλλουν αί­τηση στον ΕΟΤ με όλα τα απαιτούμενα δικαιολογητικά, προκειμέ­νου να εκδοθεί η απόφαση του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης περί αναγνώρισης του ιαματικού φυσικού πόρου». Στο άρθρο 7 ορί­ζονται τα δικαιολογητικά, που περιλαμβάνουν υδρογεωλογικές μελέ­τες, ιατρικές εκθέσεις, σχέδια εγκαταστάσεων, μέτρων προστασίας, εκθέσεις ελέγχων διαφόρων αρχών, τίτλους κυριότητας, τοπογραφι­κά διαγράμματα, κ.λπ., εργασία συνολικού κόστους 70-80 χιλιάδων ευρώ (27). Απ’ ό,τι γνωρίζουμε, τίποτα δεν έγινε από το Δήμο στην κατεύθυνση αυτή. Κινδυνεύουμε με τη λήξη της προθεσμίας η Σάριζα να βρεθεί σε πλήρη απαξίωση και να χαθεί μία ακόμα πλουτοπαραγωγική πηγή για την Άνδρο. Χαρακτηριστικό της αδιαφορίας είναι και το γεγονός ότι ούτε η κοινότητα των Αποικίων ούτε μετέ­πειτα ο Δήμος Άνδρου φρόντισαν να προσχωρήσουν στο «Σύνδεσμο Δήμων και Κοινοτήτων Ιαματικών Πηγών Ελλάδος», που ιδρύθη­κε από το 1983.

Τα τελευταία χρόνια διεθνώς ο ιαματικός τουρισμός εξελίσσεται προς τη γενικότερη έννοια του τουρισμού της υγείας, που περιλαμβά­νει σειρά άλλων υπηρεσιών που σχετίζονται μ’ αυτήν. Ο τελευταίος χωρίζεται σε δύο σκέλη: το θεραπευτικό, που βασίζεται πλέον σε εξορθολογισμένες ιατρικές μεθόδους και το σκέλος της καλής φυσι­κής κατάστασης – αναζωογόνησης του οργανισμού. Αυτό, που μας ενδιαφέρει και περισσότερο, οδηγεί στην έννοια των «διακοπών για την υγεία». Με μία νέα οπτική θα μπορούσε η Άνδρος, με την μακριά ήδη παράδοση και αίγλη της Σάριζας να μπει πάλι σ’ ένα τέτοιο παιχνίδι με σύγχρονα δεδομένα. Καμία όμως συζήτηση, κα­νένας προβληματισμός δεν ακούγεται. Αντίθετα δείχνουμε μία σαφή υποχώρηση και εγκατάλειψη θέσεων, που είχαμε σαν δεδομένες, μέσα σε μία γενική ραθυμία και αδιαφορία. Στην περίπτωση αυτή δεν μιλάμε για χαμένες ευκαιρίες ή ατυχείς συγκυρίες αλλά για συ­γκεκριμένη απώλεια πλουτοπαραγωγικών δυνατοτήτων».