Ολοκληρώθηκαν αυτό το καλοκαίρι τα γυρίσματα της ταινίας από τον σκηνοθέτη Γιώργο Δάμπαση, της βιογραφίας του θρυλικού ζαχαροπλάστη της Άνδρου, Δημήτρη Γαλανού. Στην ταινία καταθέτουν τις μαρτυρίες τους ο εγγονός του πρωτοπόρου τεχνίτη της ζαχαροπλαστικής Δημήτρης Ψαρρός και η κόρη του Ευαγγελία, ο Παπα-Γιάννης και ο ζαχαροπλάστης Γιώργος Λυγίζος.
Το αγλαόφημον ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΟΝ του ΓΑΛΑΝΟΥ
Στην ανδριώτικη εφημερίδα «ΑΝΔΡΙΩΤΗΣ» στο φύλλο της 26ης Οκτωβρίου του 1929, δημοσιεύθηκε στο κάτω μέρος της σελίδας μια μικρή διαφήμιση που έλεγε:
«Ζαχαροπλαστείον το ΝΕΟΝ Δημητρίου Ν. Γαλανού. Εν τη κεντρική οδώ (παρά την πλατείαν) εν Άνδρω. Όλα τα είδη γλυκισμάτων εγχωρίου συνηθείας και ευρωπαϊκά, με τα καλύτερα υλικά. Γνησιότης και καθαριότης».
Ποιος ήταν όμως αυτός ο περίφημος ζαχαροπλάστης, του οποίου η φήμη έφθασε ως τις μέρες μας;
Το ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΟ του Δημητρίου Γαλανού ήταν εμβληματικό σημείο για την Άνδρο σε όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του. Η φήμη του έφθανε όπου υπήρχε Ανδριώτης, ή επισκέπτης της Άνδρου, ανά την υφήλιο. Η υψηλή ζαχαροπλαστική του τέχνη δημιουργούσε πάντοτε την απορία πώς βρέθηκε ένα τέτοιο κατάστημα σ’ ένα μικρό νησί και μάλιστα από την περίοδο του Μεσοπολέμου.
Ο Δημήτρης Γαλανός, γιος του Νικολάου και της Ελένης, γεννήθηκε στα Λάμυρα, στις 17 Ιουλίου 1897. Τα Λάμυρα, όπως όλοι ξέρουμε, είναι ένα από τα πιο όμορφα χωριά της Άνδρου, με τρεχούμενα νερά, όμορφους μπαξέδες και οπωροφόρα δέντρα. Ο πατέρας του πέθανε σε ηλικία 33 ετών από φυματίωση, κάτω από σκληρές συνθήκες, αφού τον είχαν απομονώσει σ’ έναν περιστεριώνα, για τον φόβο της μετάδοσης της νόσου.
Έτσι όπως συνηθιζόταν τότε στις φτωχές οικογένειες του νησιού, ο Δημήτρης, μόλις τελείωσε το «Σχολαρχείο» («Ελληνικόν Σχολείον») στα Λάμυρα με δάσκαλο κάποιον Γιαλούρη, που ήταν ιδιαίτερα σκληρός, στάλθηκε για να δουλέψει. Πρώτος σταθμός, σε ηλικία 12 ετών, ήταν το εργοστάσιο λουκουμοποιΐας του «Μαμιδάκη» στη Σύρο. Μ’ αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζετο όχι μόνο ένα εισόδημα από την εργασία, αλλά και η εκμάθηση μιας τέχνης, ως επαγγελματικό εφόδιο για το μέλλον.
Μετά την Ερμούπολη, σε ηλικία 16 ή 17 ετών, βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια. Εκεί ήκμαζε τότε το περίφημο ζαχαροπλαστείο του «Αθηναίου» που ανήκε στον Γιάννη Αθηναίο, ο οποίος είχε παντρευτεί την πρώτη ξαδέλφη του Δημήτρη, Κατίνα Γαλανού.
Γεννημένος στην Άνδρο – στις Στραπουργιές – ο ταλαντούχος, πολυπράγμων και φιλόδοξος Ιωάννης Αθηναίος έφυγε πολύ νέος για την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου σπούδασε ζαχαροπλαστική και μεγαλούργησε. Έχτισε στο χωριό του, πάνω σε μια κατάφυτη πλαγιά, έναν μεγαλειώδη εσωτερικά και εξωτερικά πύργο. Σαν προσωπικότητα, ο Ιωάννης Αθηναίος αναζητούσε και επέλεγε πάντα το άριστο. Ζούσε με αρχοντιά. Έφθανε τα καλοκαίρια στο λιμάνι της Άνδρου από την Αλεξάνδρεια με νοικιασμένο καράβι. Ένα καραβάνι ημιόνων τούς περίμενε τέλεια παρατεταγμένο. Τα ζώα φορτώνονταν με τα μπαούλα με τα προσωπικά αντικείμενα και τις προμήθειες της οικογένειας Αθηναίου, τα οποία και μετέφεραν στον Πύργο. Αιγύπτιοι υπηρέτες με σκούρο δέρμα που φορούσαν ταρμπούς στο κεφάλι και κελεμπίες, έπαιρναν την ανηφόρα ακολουθώντας τα ζώα. Μετέφεραν σαμοβάρια, σερβίτσια, πορσελάνες, λινά, τρόφιμα.
Ο Δημήτρης Γαλανός άρχισε να δουλεύει και ταυτόχρονα να μαθαίνει την κλασσική γαλλική ζαχαροπλαστική κοντά στον τεχνίτη του καταστήματος, που ήταν αδελφός του Γιάννη, Κώστα Αθηναίο. Η δουλειά και η διαβίωση του στο ζαχαροπλαστείο ήταν πολύ σκληρή, παρά τη συγγένεια με τον ιδιοκτήτη, αφού αναγκαζόταν να κοιμάται πάνω σ’ έναν πάγκο του εργαστηρίου. Ύστερα από επτά χρόνια επέστρεψε στην Ελλάδα και υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία.
Αμέσως μετά έφυγε για την Αμερική για να τελειοποιήσει τις γνώσεις του στη ζαχαροπλαστική. Δεν είναι ακριβώς γνωστό πού δούλεψε και μαθήτευσε. Από τις διηγήσεις της κόρης του γνωρίζουμε ότι παρακολούθησε σχολή σοκολατοποιίας και καλλιτεχνικής ζαχαροπλαστικής, όπου ήταν συμμαθητής με τον άλλο μεγάλο Κυκλαδίτη μάστορα, τον Νικόλαο Τσελεμεντέ, με τον οποίο διατήρησε μακροχρόνια φιλία.
Επέστρεψε στην Άνδρο το 1929 και άνοιξε το ζαχαροπλαστείο του, στο οποίο δεν έπαψε να δημιουργεί ως το τέλος της ζωής του.
Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε τη Μαργαρώ Βρατσάνου, με την οποία απέκτησε δύο κόρες. Την Ευαγγελία και την Ελένη.
Το 1953 η κόρη του Ελένη παντρεύτηκε (κατόπιν απαγωγής) τον Αποστόλη Ψαρρό, ο οποίος ήταν ναυτικός. Από το 1956 όμως άρχισε να εργάζεται στο ζαχαροπλαστείο, για να αναδειχθεί τελικά άξιος συνεχιστής της τέχνης του δασκάλου του. Το 1957 ο Δ. Γαλανός έκανε συνέταιρό του τον Απόστολο Ψαρρό λέγοντας ότι «εγώ τον γαμπρό μου δεν μπορώ να τον έχω υπάλληλο». Έτσι προέκυψε η τελική φίρμα «Ζαχαροπλαστείον Δ. Γαλανού – Α. Ψαρρού».
Ο Δημήτρης Γαλανός πέθανε στις 26 Νοεμβρίου του 1970 από εγκεφαλικό επεισόδιο.
Ο Αποστόλης Ψαρρός διατήρησε το ζαχαροπλαστείο του ακριβώς στην παράδοση του πεθερού του, δουλεύοντας σ’ αυτό ο ίδιος καθημερινά έως τον θάνατό του από καρδιακό επεισόδιο στις 9 Σεπτεμβρίου 2000. Τότε έκλεισε οριστικά και το ζαχαροπλαστείο.
Ο τεχνίτης
Ο Δημήτρης Γαλάνος ακολούθησε την κλασσική γαλλική ζαχαροπλαστική που βασιζόταν στο παντεσπάνι, τις πλούσιες κρέμες, τις σφολιάτες και τις μαρέγκες. Είχε μεγάλη τεχνική κατάρτιση ως ζαχαροπλάστης. Χαρακτηρίζετο από εξαιρετική συνέπεια, αφοσίωση και ακρίβεια σε ό,τι έφτιαχνε. Τον ενδιέφερε πάντοτε το άριστο ποιοτικά αποτέλεσμα. Άλλωστε, η ζαχαροπλαστική από τη φύση της απαιτεί μεγάλη ακρίβεια στην εκτέλεση των συνταγών, σε αντίθεση με τη μαγειρική που δίνει πολύ μεγαλύτερα περιθώρια. Με μεγάλη σχολαστικότητα επέλεγε επίσης τα υλικά του, που έπρεπε πάντα να είναι πρώτης ποιότητος και να είναι φρέσκα.
Τα είδη που διέθετε το ζαχαροπλαστείο, ήταν όλα προϊόντα του εργαστηρίου του, εκτός από τις κουφέτες για τους γάμους και τις βαφτίσεις.
Όπως ήταν φυσικό, η ζήτηση για τα γλυκά ήταν μεγάλη. Στην περίοδο της ακμής του απασχολούσε μέχρι και επτά βοηθούς-μαθητευόμενους. Ο Δημήτρης Γαλανός όμως ποτέ δεν υπέκυψε στον πειρασμό της ανεξέλεγκτης αύξησης της παραγωγής, τακτική που ακολούθησε και ο Απόστολος Ψαρρός. Οι απαιτήσεις των πελατών υποτάσσοντο και αυτές στις ποιοτικές προδιαγραφές του μάστορα.
Η κληρονομιά
Αυτό που χαρακτηρίζει τους μάστορες της τέχνης δεν είναι μόνο το έργο τους αλλά και οι μαθητές που αφήνουν πίσω τους. Το αν δημιουργούν σχολή ή όχι. Ο Δημήτρης Γαλανός, λοιπόν, άφησε πίσω του πολλούς ικανούς τεχνίτες, που συνέχισαν την παράδοση ζαχαροπλαστικής στο νησί. Ο τομέας αυτός αποτελεί σημαντικό τμήμα της παραγωγικής δραστηριότητας, με 14 επιχειρήσεις με εργαστήρια παραγωγής και καταστήματα εμπορίας και διατηρεί ακόμα προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξης.
Εκτός από τον Αποστόλη Ψαρρό, που συνέχισε το ζαχαροπλαστείο του, από τους σημερινούς ζαχαροπλάστες της Άνδρου, μαθητές του ήταν (από τον παλαιότερο στον νεότερο) ο Αδαμάντιος Ζαΐρης, ο Γιάννης Γαλανός και ο Γιώργος Λυγίζος. Στη δουλειά όλων αυτών υπάρχει ακόμα ο «απόηχος» της τέχνης του δασκάλου τους.
Ο Γιώργος Λυγίζος, που δούλεψε στο εργαστήριο Γαλανού από 16 έως 28 ετών, μας είπε: «Ο Δημήτρης Γαλανός ήταν πολύ καλός άνθρωπος και πολύ καλός τεχνίτης με μεγάλο ενδιαφέρον για τη δουλειά του. Ήταν ευγενικός με τους συνεργάτες του και ταυτόχρονα αυστηρός. Έδινε ευκαιρίες στους συνεργάτες του αλλά όταν κάποιος δεν απέδιδε, χωρίς να τον σχολιάζει ή να τον προσβάλλει, δεν του ξανάδινε δεύτερη ευκαιρία… Προς το τέλος της καριέρας του ασχολείτο κυρίως με την καλλιτεχνική ζαχαροπλαστική… Του άρεσε η καλή ζωή. Ήταν καλοζωισμένος – “bon viveur”…”.
Η τέχνη της ζαχαροπλαστικής έχει από τη φύση της την ευτυχία, απαλλαγμένη από κάθε ζωτική αναγκαιότητα και σκοπιμότητα, να απευθύνεται αποκλειστικά και μόνο στην τέρψη και την απόλαυση, οδηγώντας έως τη γευστική «έκσταση», στις υψηλές της εκφράσεις, τους τυχερούς χρήστες της. Για 71 χρόνια ο Δημήτρης Γαλανός, ο Απόστολος Ψαρρός και το ζαχαροπλαστείο τους υπηρέτησαν πιστά την αποστολή τους στην Άνδρο.
Το ζαχαροπλαστείο «Γαλανός» υπάρχει πια μόνο στις γλυκές αναμνήσεις των Ανδριωτών που το γνώρισαν και το αγάπησαν.
