Τρεις στους τέσσερις Ανδριώτες έχουν ζήσει τουλάχιστον μία δασική πυρκαγιά και ακριβώς το ίδιο ποσοστό θεωρεί πως αποτελούν ένα ουσιαστικό πρόβλημα για το νησί. Η σχετική έρευνα πραγματοποιήθηκε το Μάιο με τη βοήθεια μαθητών του νησιού και έρχεται να αποδείξει ότι για τις δασικές πυρκαγιές και την απειλή που αντιπροσωπεύουν για την Άνδρο δεν μιλούν μόνο οι «οικολόγοι», οι επιστήμονες και οι αρχές, αλλά και οι ίδιοι οι κάτοικοι του νησιού. Πολλώ δε μάλλον, όταν η Άνδρος αναδεικνύεται δυστυχώς σε «πρωταθλήτρια» στις Κυκλάδες, με επαναλαμβανόμενες δασικές πυρκαγιές. Καθώς τα τελευταία 30 χρόνια το 40% του νησιού έχει καεί τουλάχιστον μια φορά και το 20% πάνω από 2 φορές, το πρόβλημα μιλάει και από μόνο του και επηρεάζει όλο το νησί.
Πέρα από τον άμεσο κίνδυνο της πυρκαγιάς, τι επιφυλάσσει το μέλλον για τις καμένες περιοχές; Η έντονη και ανεξέλεγκτη βόσκηση στις καμένες εκτάσεις, η αδυναμία αστυνόμευσης και η απουσία συνολικής μεταπυρικής διαχείρισης μεγεθύνουν τα προβλήματα που δημιουργεί μια πυρκαγιά. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την επαναληψιμότητα μιας πυρκαγιάς στην ίδια περιοχή σε τακτά χρονικά διαστήματα οδηγούν σε μη αναστρέψιμη υποβάθμιση.
Σε αρκετές περιοχές του νησιού αντικρίζουμε πλέον έντονα σημάδια διάβρωσης και ερημοποίησης. Σύμφωνα με την Εθνική Επιτροπή κατά της Ερημοποίησης, η Άνδρος, όπως και τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου, εντάσσεται στις περιοχές που αντιμετωπίζουν σημαντικό κίνδυνο. Η ερημοποίηση έχει σημαντικότατες περιβαλλοντικές και κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις. Η υποβάθμιση των φυσικών πόρων σε συνδυασμό με τη διάβρωση των εδαφών – που ούτως ή άλλως προκαλούν οι ισχυροί άνεμοι που πνέουν στο Αιγαίο – συνεπάγεται την απώλεια της βιοποικιλότητας, τη μεταβολή των τοπικών κλιματικών συνθηκών και τη μείωση της παραγωγικότητας των εδαφών. Όλα αυτά επηρεάζουν αρνητικά τη διαθεσιμότητα του νερού, αυξάνουν τις πλημμύρες και πλήττουν το αγροτικό εισόδημα. Θα θέλαμε λοιπόν η Άνδρος να γίνει ένας άνυδρος, ξερός τόπος και να φτάσει σε μια κατάσταση χωρίς επιστροφή;
Πώς αναδείχθηκε η Άνδρος σε «πρωταθλήτρια πυρκαγιών» στις Κυκλάδες;
Δύο είναι οι κύριες αιτίες: οι φωτιές για τη δημιουργία νέων βοσκοτόπων και η αμέλεια κατά τη διάρκεια αγροτικών ή άλλων εργασιών στο ύπαιθρο. Και οι δύο εξαρτώνται ξεκάθαρα από τον «παράγοντα άνθρωπο». Ούτε ξένα συμφέροντα, ούτε σκοτεινές δυνάμεις, ούτε στρατηγοί άνεμοι ή συνομωσίες.
Η χρήση της φωτιάς από τους βοσκούς ήταν μια παραδοσιακή πρακτική. Όταν οι θάμνοι πυκνώσουν, ο βοσκότοπος γίνεται ακατάλληλος για βόσκηση και η φωτιά χρησιμοποιείται για να τους ‘καθαρίσει’. Καθώς δεν υπάρχει συγκεκριμένο πλάνο διαχείρισης και συντονισμός, οι βοσκοί καταφεύγουν πλέον στην ανεξέλεγκτη χρήση της φωτιάς, με πολύ άσχημα αποτελέσματα για το μέλλον της φύσης της Άνδρου αλλά μακροπρόθεσμα και για την ίδια την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομία και άλλες παραγωγικές δραστηριότητες που σχετίζονται με το έδαφος.
Η αμέλεια είναι καθαρά θέμα προσωπικής νοοτροπίας και ενημέρωσης για τον κίνδυνο. Το Κράτος φυσικά είναι υπεύθυνο, καθώς πρέπει να φροντίσει για όλα τα προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα και είναι σημαντικό να το πιέσουμε να οργανωθεί καλύτερα. Αλλά όσο οργανωμένο και να γίνει, όσους πόρους και να διαθέσει, θα χρειάζεται πάντα και τη δική μας βοήθεια. Ή τουλάχιστον να μη δημιουργούμε ως πολίτες επιπρόσθετα προβλήματα σε έναν μηχανισμό που ειδικά σε εποχές οικονομικής κρίσης βρίσκεται στα όριά του.
Επιπλέον, οι τεχνητές αναδασώσεις δεν είναι λύση, όπως πολλοί νομίζουν, καθώς κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο με τις ιδιαιτερότητες της Άνδρου. Στη δική μας περίπτωση πρέπει να σεβαστούμε και να προστατεύσουμε τον φυσικό κύκλο αναγέννησης της τοπικής, μεσογειακής βλάστησης, αποτρέποντας τις επαναλαμβανόμενες και ανεξέλεγκτες πυρκαγιές. Η Άνδρος είναι τυχερή που δεν έχει ακόμα απώλειες σε ανθρώπινες ζωές ή σοβαρές καταστροφές σε περιουσίες και σπίτια. Μήπως όμως δεν πρέπει να φτάσουμε σε αυτό το σημείο για να λάβουμε συγκεκριμένες αποφάσεις; Νομίζουμε ότι η πίεση που υπάρχει αυτή τη στιγμή στο φυσικό περιβάλλον και το τοπίο της Άνδρου είναι αρκετή για να προχωρήσουμε σε μια σειρά προληπτικών μέτρων.
Τι κάνουμε λοιπόν για όλα αυτά; Εμείς ως WWF Ελλάς έχουμε συμβάλλει στο δημόσιο διάλογο προτείνοντας ενδεικτικές λύσεις.
Είναι απαραίτητη η αποτύπωση των τύπων βλάστησης του νησιού, της φυσικής αποκατάστασης μετά από τις πυρκαγιές, προκειμένου να καταγραφεί και να αξιολογηθεί η κατάσταση και η δυναμική των φυσικών οικοσυστημάτων. Παράλληλα, θα πρέπει να αποτυπωθούν οι κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις (χωρικά και ποσοτικά) για να αναγνωριστούν περιοχές προστριβών ανάμεσα στη διατήρηση της δυναμικής του φυσικού περιβάλλοντος και των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων. Αυτό θα αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο των αρμόδιων υπηρεσιών προκειμένου να λάβουν αποφάσεις για τη μεταπυρική αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, αλλά και την ορθολογική διαχείριση των εκμεταλλεύσεων.
Η σύνταξη δασικών χαρτών αλλά και η κτηματογράφηση θα βοηθήσουν το παραπάνω διαχειριστικό πλάνο. Προκειμένου να γίνει διαχείριση των ανεπιτήρητων παραγωγικών ζώων, με προτεραιότητα σε ζώα που εντοπίζονται εντός των αναδασωτέων εκτάσεων, πρέπει να συσταθεί η τοπική επιτροπή ανεπιτήρητων ζώων, όπως περιγράφεται στο άρθρο 17 του ν. 4056/2012. Είναι επιτακτική η ενίσχυση του προσωπικού του Δασονομείου Άνδρου. Αυτή τη στιγμή το Δασονομείο Άνδρου στελεχώνεται από ένα μόνο υπάλληλο (επιστημονικό προσωπικό).
Πώς θα εφαρμοστούν όσα προτείνονται;
Η εκπόνηση ειδικής λιβαδοπονικής μελέτης βοσκοϊκανότητας και η υιοθέτηση στοχευμένων μέτρων για την αναβάθμιση των βοσκοτόπων του νησιού και την ορθολογική και αειφόρο ανάπτυξη της κτηνοτροφίας στην Άνδρο. Πρέπει να δώσουμε διέξοδο και στους κτηνοτρόφους ώστε να εξασφαλίσουν καλούς και βιώσιμους βοσκότοπους.
Ως WWF πήραμε την πρωτοβουλία και σε συνεργασία με την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου-Περιφερειακή Ενότητα Άνδρου, το Πυροσβεστικό Κλιμάκιο Άνδρου, το Δασονομείο Άνδρου, το Δήμο Άνδρου, το Σύλλογο Εθελοντών Δασοπυροσβεστών Άνδρου, τα Δημοτικά Σχολεία Κορθίου, Οπίσω Μέρους, Μεσαριάς, Χώρας, Γαυρίου και το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κορθίου, πραγματοποιούμε μια πιλοτική εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών και των επισκεπτών του νησιού.
Η συνέχεια βρίσκεται στα χέρια των αρχών του νησιού, αλλά και στα δικά μας. Τι κάνουμε ως πολίτες; Συμμετέχουμε σε δράσεις πρόληψης, συμβάλλουμε στον έγκυρο εντοπισμό και ειδοποίηση καλώντας το 199 με την παραμικρή υποψία καπνού, φωτιάς ή δραστηριότητας που μπορεί να προκαλέσει φωτιά. Και το κυριότερο όλων, προκαλούμε τον δημόσιο διάλογο για τις πυρκαγιές, συζητούμε ανοικτά για τα αίτια και τα αποτελέσματα και διεκδικούμε λύσεις προς όφελος όλων. Μπορεί τα περιθώρια να έχουν στενέψει αλλά όλοι μαζί μπορούμε να αλλάξουμε τα δεδομένα και να σταματήσουμε να παίζουμε με τη φωτιά.
Περισσότερα για τις δασικές πυρκαγιές στην Άνδρο μπορείτε να δείτε στο wwf.gr/andros και στο http://www.wwf.gr/areas/forests/after-fires
Δρ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΟΡΑΚΑΚΗ, Υπεύθυνη Δασικών Προγραμμάτων
ΗΛΙΑΣ ΤΖΗΡΙΤΗΣ, Συντονιστής Περιβαλλοντικών Δράσεων, WWF Ελλάς
