«Μα ο στρατηγός Δελαγραμμάτικας δεν είναι από την Άνδρο, είναι από τη Χαλκίδα!» Αυτή ήταν η αντίδραση αξιωματικού του ΓΕΣ στο αίτημα μου να μου δοθούν τα βιογραφικά των Ανδρίων αξιωματικών.
Όμως εγώ γνώριζα από την εγγονή του Δελαγραμμάτικα πώς ακριβώς εμπλέκεται η Χαλκίδα. Τα πράγματα έγιναν ως εξής:
Ο Δελαγραμμάτικας γεννήθηκε στο Άνω Κόρθι (χωριό Αμονακλειού) το 1853. Ο πατέρας του ήταν ιερέας τοποθετημένος στην ενορία των Λα-μύρων. Ο θείος του ο Καλλίνικος Καμπάνης, δεσπότης Χαλκίδας, για να βελτιώσει τη θέση του ιερέα ανιψιού του, πήρε ολόκληρη την οικογένεια του κοντά του στη Χαλκίδα. Γι’ αυτό και στο μητρώο ο Νικόλαος εμφανίζεται καταγόμενος από τη Χαλκίδα.
Ο Νικόλαος Δελαγραμμάτικας, αφού άκουσε τα εγκύκλια μαθήματασε σχολεία της Χαλκίδας, φοίτησε στη Σχολή Υπαξιωματικών Πεζικού Χαλκίδας και είχε την εξής βαθμολογική εξέλιξη στο στρατό:
Ανθυπολοχαγός Πεζικού (20 Οκτωβρίου 1882)
Υπολοχαγός (19 Σεπτεμβρίου 1888)
Λοχαγός (26 Μαΐου 1895)
Ταγματάρχης (21 Ιουνίου 1901)
Αντισυνταγματάρχης (1 Ιουλίου 1910)
Συνταγματάρχης(1 Ιουνίου 1912)
Υποστράτηγος (17 Αυγούστου 1913)
Αντιστράτηγος (27 Δεκεμβρίου 1913)
Αποστρατεύθηκε με αίτηση του και ετάχθη στα στελέχη των αξιωματικών Εφεδρείας.
Πολεμική δράση. Διοικητής 7ου Συντάγματος Πεζικού 1912 εις μάχη Ελασσώνας, Σαρανταπόρου, Γιαννιτσών. Μετέσχε στον πόλεμο του 1897 ως λοχίας, έλαβε μέρος στη μάχη της Δομοκού, προταθείς υπό του αρχηγού στον βαθμό του υπολοχαγού. Έλαβε μέρος στις συμπλοκές της τότε μεθορίου το 1886. Στη μάχη του Βελεστίνου με πρόταση του διοικητού του Ιωάννου Ζιμβρακάκη να προαχθεί στον βαθμό του λοχαγού κατ’ εκλογήν επ’ ανδραγαθία.
Ως διοικητής αποσπάσματος με τον βαθμό του συνταγματάρχη κατέλαβε τη Χίο, όπως ιστορήσαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο. Μετά την κατάληψη της Χίου, το απόσπασμα Δελαγραμμάτικα αποβιβάστηκε στην Πρέβεζα ατμοπλοϊκώς και από κει στο Μπιζάνι, όπου συνετέλεσε αποφασιστικά στην άλωση του Μπιζανίου και στην κατάληψη των Ιωαννίνων.
Μετά την άλωση των Ιωαννίνων ανέλαβε στην Πρεμετή τη διοίκηση της 8ης Μεραρχίας. Ως διοικητής της 6ης Μεραρχίας μετείχε των μαχών Κιλκίς-Λαχανά, Λιγκοβάνη, Δεμίρ – Χισάρ, Μελενίκου, Κρέσνας και Άνω Τζουμαγιάς.
Και μια θλιβερή μαρτυρία, καθόλου τιμητική για τον λαό μας: Σύμ-φωνα με την εγγονή του Δελαγραμμάτικα, κυρία Αγγελική Λιούγκα, αυτόν τον μεγάλο στρατιώτη, που τίμησε τον στρατό, την πατρίδα του και ιδιαίτερα τη γενέτειρα του, την Άνδρο, οι αντιβασιλικοί τον έκλεισαν φυλακή και τον έστειλαν εξορία στην Αίγινα, μόλις γύρισε από τη φρίκη του πολέμου. Ίσως να ήταν αυτή η πράξη είδος «ηθικής αμοιβής»… Αλλά μήπως και ο ήρωας Δημήτριος Παπαδόπουλος, συνταγματάρχης, διοικητής του 1/38 Συντάγματος Ευζώνων, δεν περιφρονήθηκε, δεν παραμερίστηκε από την Πολιτεία; Αυτός βέβαια δεν φυλακίστηκε, όπως ο Δελαγραμμάτικας, αλλά έμεινε επί χρόνια στον βαθμό του συνταγματάρχη. Με αυτόν αποστρατεύθηκε επειδή είχε έρθει σε σύγκρουση με τους επιτελείς και επειδή προερχόταν απευθείας από το στράτευμα. Και όταν στα στερνά του πια ο Ε. Βενιζέλος πληροφορήθηκε, από τον Θ. Πάγκαλο τον παραγκωνισμό του Δ. Παπαδόπουλου, μέσα σε μια νύχτα απευθείας με δύο αλλεπάλληλα βασιλικά διατάγματα, πάνω στην επιθανάτια κλίνη, του απονέμονται οι βαθμοί του υποστράτηγου και του αντιστράτηγου…
Ο Δελαγραμμάτικας, είχε έξι παιδιά, εκ των οποίων ο Κωνσταντίνος πολέμησε στην Αλβανία το 1940 ως συνταγματάρχης Πυροβολικού και ο Χαράλαμπος, υποναύαρχος, που τον βρίσκει ο Πόλεμος του 1940 διοικητή του Ναυστάθμου Σαλαμίνας. Ο Κωνσταντίνος Δελαγραμμάτικας έγινε αντιστράτηγος, ήταν δε πατέρας της Αγγελικής Δελαγραμμάτικα-Λιούγκα, εγγονής του στρατηγού, από την οποία έλαβα με ευγνωμοσύνη φωτογραφίες του παππού της, ήρωα των Βαλκανικών πολέμων.
Παραθέτω τη δημοσίευση από τη «Στήλη τιμής» στα «Ναυτικά Χρονικά» με την είδηση του θανάτου του στρατηγού Ν. Δελαγραμμάτικα: «Απεβίωσεν εν Λεβαδεία, τον Απρίλιον του 1938 και εκηδεύθη εν Χαλ-κίδι μετά στρατιωτικών τιμών, παρευρισκομένων αντιπροσώπων του Βασιλέως και της κυβερνήσεως, ο αντιστράτηγος Ν. Δελαγραμμάτικας».
Η κυρία Λιούγκα, μου εξήγησε πώς βρέθηκε ο στρατηγός στη Λειβαδιά. Έμενε εκεί μαζί με την κόρη του, που είχε παντρευτεί γιατρό και είχε εκεί δική του κλινική. Στη Χαλκίδα ετάφη καθώς ο Δήμος είχε παραχωρήσει στον στρατηγό δωρεάν τάφο τιμής ένεκεν.
Αλεξάνδρου Χελιώτη ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΑΝΔΡΙΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ
