Δύσκολο να περιγραφτεί το μελτέμι. Βαρύς ουρανός το πρωί, κύματα στις παραλίες, θαλασσοταραχή στους κάβους, αέρας που όσο ανεβαίνει ο ήλιος γίνεται πιο ισχυρός, αέρας που παρασέρνει αντικείμενα, βράχια γεμάτα άσπρους αφρούς… Όμως ο ουρανός αποκτά το πιο όμορφο κυανό χρώμα του έτους, η ζέστη υποχωρεί… ο αέρας φυσά και φυσώντας τα διώχνει όλα! Τα μελτέμια είναι μια προσφορά δροσιάς που μας έρχεται από τις Αζόρες! (Σε τούτο τον κόσμο που ζούμε όλα είναι σχετικά, ειδικά οι αποστάσεις!)
Άννα Βούλγαρη
Τα μελτέμια / Ανδριακά χρονικά / 1970
Γράφοντας για τα μελτέμια και μάλιστα σε βιβλίο που προορίζεται για Ανδριώτες, δεν φέρνουμε γλαύκα στην Αθήνα, που λέει και το ρητό, γιατί δεν υπάρχει συμπατριώτης μας που να μην ξέρει τι είναι το μελτέμι.
Πάντως θ’ ασχοληθούμε, σε λίγες γραμμές για τα μελτέμια για να γράψουμε μερικά που, πιθανόν, να μη τα γνωρίζουν όσοι ξέρουνε από τα μελτέμια ή έχουν υποφέρει από αυτά.
Μελτέμια, λέξις τουρκική. Είναι άνεμοι που επικρατούν στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Έχουνε διεύθυνση από τα βορειοανατολικά προς τα βορειοδυτικά. Ο επιστημονικός όρος του είναι “ετήσιοι άνεμοι”. Τα μελτέμια αρχίζουνε τον Μάιο με μικρή συχνότητα και διάρκεια, και αυξάνουνε τον Ιούνιο για να φτάσουνε στη μεγάλη τους ένταση τον Ιούλιο και Αύγουστο. Παύουνε τα μέσα Σεπτεμβρίου. Η πιο μεγάλη ένταση των μελτεμιών είναι τις μεσημεριανές ώρες και εξασθενούνε το βράδυ. Τα μελτέμια, στα Κυκλαδίτικα νησιά, μερικές φορές, κρατούνε μήνες και μήνες.
Στην Ελληνική Μυθολογία βρίσκουμε την εξήγηση της… δημιουργίας των μελτεμιών. Την παραθέτουμε γιατί είναι γραφικότατη.
Μεταξύ των διαφόρων αστερισμών, ο του Ωρίωνος είναι αντικείμενο πλείστων μυθικών παραδόσεων, που ανεπτύχθησαν στη φαντασία των Κυκλαδιτών.
“Το θερινό αστέρι (Σείριος), αστράφτει πιο λαμπρό αφού λουστεί στο κύμα” Όμηρος, Ιλιάδα
Ο αστερισμός αυτός ανατέλλει το θέρος και εξαφανίζεται στις αρχές του χειμώνα. Είναι, λοιπόν, ο Ωρίων ο λάμπων αστήρ της όμορφης εποχής του έτους. Και παριστάνεται με χαρακτηριστικά γίγαντος με χρυσή πανοπλία και ξίφος. Διατρέχει με ακαταμάχητη δύναμη την ουράνια τροχιά του. Όπως και οι άλλες θεότητες των άστρων είναι και αυτός κυνηγός. Συνοδεύεται από τον πιστό του σκύλο Σείριον και καταδιώκει τ’ άλλα άστρα, που τρομαγμένα από το φως του, τρέπονται σε άτακτο φυγή.
Ο Όμηρος εξυμνεί τη φωτοβόλο λάμψη του Σέιριου και ο Ησίοδος γράφει ότι το δέρμα του ανθρώπου ξεραίνεται από τον σφοδρό καύσωνα του.
αυλέος δε τε χρως υπό καύματος
και τα σκυλιά λυσσούνε
(Και από αυτό η φράση “κυνικά καύματα”, δηλαδή “σκυλίσιες ζέστες” “The Dog Days” που λέμε στην “Μικρά Αγγλία”)
Σύμφωνα με την μυθολογία τα μέρη που υποφέρανε πιο πολύ από τα κυνικά καύματα ήτανε τα νησιά του Αιγαίου. Στην απελπισία τους παρακαλέσανε τον Απόλλωνα να τους βοηθήσει ν’ απαλλαγούν από αυτά.
Ο Απόλλων τους έστειλε στο γιο του τον Αρισταίο κι αυτός ανάλαβε να βοηθήσει. Ανέγειρε βωμό στη Τζιά στον Δία τον Ικαμαίο, που έριχνε και βροχή και δροσιά. Και ο Δίας σε αντάλλαγμα, έστειλε στους νησιώτες τις “ετησίες”, που τους δροσίσανε.
Φυσικά, οι αρχαίοι δεν έμειναν ικανοποιημένοι από το μύθο. Έκαναν παρατηρήσεις για τις ετησίες για να εξακριβώσουνε την αιτία της δημιουργίας του μελτεμιού. Νεώτερες επιστημονικές παρατηρήσεις αποδίδουνε την αιτία δημιουργίας του μελτεμιού στον αντικυκλώνα των Αζορών, που το θέρος μετακινείται προς βορράν και φτάνει στην Ευρώπη.
Τώρα αν τα μελτέμια οφείλονται στον Δία ή στον αντικυκλώνα δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι η ζωή μας, χωρίς τα μελτέμια θα ήταν αφόρητη, έστω και αν από αυτά υποφέρουνε τα Κυκλαδίτικα νησιά και πιότερο η Άνδρος. Το νησί των ανέμων.
