Μια επαναστατική κίνηση για τα δεδομένα της εποχής -το κλείσιμο της επαρχιακής οδού Γαυρίου-Άνδρου- , ένα μικρό αφήγημα από κάποιον που έζησε την Παλαιόπολη και την δημιουργία του Μουσείου και του Συλλόγου της.
Ο Βασίλης Πομόνης μιλά και για τα δύο σκιαγραφώντας την εποχή, τους ανθρώπους, την ζωή που έφυγε. Δίνει έναυσμα στους νεότερους δείχνει το δρόμο προς τα εμπρός σε μια κοινωνία που αλλάζει και ξεκαθαρίζει με σαφή και κατηγορηματικό τρόπο το τοπίο που δυναμιτίζεται το τελευταίο διάστημα με ενθεν κακείθεν επιστολές και οξύτητες.
Ποιός εμπνεύστηκε την ιδέα για το αρχαιολογικό μουσείο στην Παλαιόπολη; Πώς ξεκίνησαν οι προσπάθειες; Ποιοί ήταν οι πρωτεργάτες; Τί ήταν αυτό που προκάλεσε το κλείσιμο του επαρχιακού οδικού δικτύου στην Παλιόπολη από τους κατοίκους; Πώς αντιμετώπισε/δέχτηκε/συνεισέφερε η τοπική κοινωνία;
Η σκέψη (ιδέα) να γίνει αρχαιολογικό μουσείο στην Παλαιόπολη σχηματίσθηκε το καλοκαίρι του 1981, όταν κατά την προετοιμασία της έναρξης της λειτουργίας του Αρχαιολογικού Μουσείου στη Χώρα, κατέστη στους Παλαιοπολιανούς προφανές, ότι τα ευρήματα της Παλαιόπολης θα μεταφέρονταν στη Χώρα από το χώρο στον οποίο ήταν αποθηκευμένα στην Παλαιόπολη και ενώ τα προηγούμενα χρόνια είχε δημιουργηθεί στο χωριό η αίσθηση, ότι αυτά θα παρέμεναν στο φυσικό τους χώρο. Αμέσως τότε οργανώθηκε η αντίδραση σε δύο σκέλη. Πρώτα και για να υπάρξει βάση στην άρνηση των χωριανών να επιτρέψουν τη μεταφορά των ευρημάτων το Κοινοτικό Συμβούλιο αποφάσισε (βασιζόμενο στο άρθρο 137 του Δ.Κ.Κ. (Δημοτικός – Κοινοτικός Κώδικας) και σε κάποια πρόσφατη τότε απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών που έδινε τέτοια δυνατότητα, να ιδρύσει νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου που το ονόμασε ΜΟΥΣΕΙΟ. Για την πραγματοποίηση του σκοπού αυτού συστάθηκε μια επιτροπή της οποίας ήμουν μέλος και εγώ και σχηματίσθηκε και ειδικός λογαριασμός στον οποίο οι κάτοικοι έσπευσαν να καταθέσουν 500.000 δραχμές, ποσό καθόλου ευκαταφρόνητο για τα δεδομένα της εποχής. Το ποιοί ήταν οι πρωτεργάτες ας το αφήσουμε στην ιστορία, έστω και αν κάποιοι σήμερα προσπαθούν να μπουν στις σελίδες της. Αυτοί, όχι από την πόρτα, ή το παράθυρο, αλλά ούτε καν από τη χαραμάδα θέλησαν να περάσουν στην πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της συντηρητικής Άνδρου κίνηση των Παλαιοπολιανών, δεδομένου ότι το χωριό δεν περιορίστηκε στην απόφαση για τη σύσταση Μουσείου, αλλά για να αποτρέψει τη μεταφορά των ευρημάτων προέβη σε κατάληψη του επαρχιακού δρόμου Άνδρου – Γαυρίου και για δύο (αν θυμάμαι καλά) ημέρες είχε διακοπεί ακόμα και η συγκοινωνία Χώρας – Γαυρίου, οι δε ταξιδιώτες έφταναν μέχρι την Παλαιόπολη, διέσχιζαν πεζή το τμήμα από το σημερινό Μουσείο μέχρι περίπου το σημερινό καφενείο Λιοτρίβι και από εκεί με άλλα μέσα συνέχιζαν προς Χώρα ή Γαύριο αντίστοιχα. Εν όψει της κατάστασης αυτής (επαναστατική κίνηση χαρακτηρίστηκε) στην οποία η συμμετοχή των κατοίκων ήταν καθολική και συγκινητική αναζητήθηκε από τους ιθύνοντες λύση για να αποφευχθούν τα έκτροπα. Μεσολαβητικό – κατευναστικό ρόλο έπαιξε και εκπρόσωπος του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, τους ιθύνοντες του οποίου διακατείχε μεγάλη αγωνία, αφού και η έναρξη λειτουργίας του Μουσείου και τα εγκαίνια κινδύνευαν να ματαιωθούν αν δεν υπήρχαν στο Μουσείο τα σημαντικά εκθέματα της Παλαιόπολης Έτσι προτάθηκε μια συνάντηση μεταξύ των εκπροσώπων του Μουσείου και αντιστοίχων της Παλαιόπολης. Σαν χώρος συνάντησης επελέγη το γραφείο του αείμνηστου Γιάννη Παλαιοκρασσά, ο οποίος τότε ήταν Υπουργός Συντονισμού. Την Παλαιόπολη εκπροσωπήσαμε ο επίσης αείμνηστος πρόεδρος της Κοινότητας Νικόλαος Βλαστάρης και εγώ. Από την πλευρά του Ιδρύματος Γουλανδρή ήταν ο πάντα πολύτιμος Πυθαγόρας Κόσιβας. Εκεί καταλήξαμε σε έναν ιστορικό (ας μου επιτραπεί η έκφραση) συμβιβασμό. Η Πολιτεία αποδέχθηκε το αίτημά μας ως Παλαιοπολιανών, ώστε οποιοδήποτε αρχαιολογικό εύρημα θα αποκαλυπτόταν από τότε και στο εξής θα παρέμενε στην Παλαιόπολη και το Ίδρυμα Γουλανδρή δέχθηκε να χρηματοδοτήσει την ανέγερση – αποπεράτωση του κτιρίου στο οποίο στεγάζονται στο μεν ισόγειο η Αρχαιολογική Συλλογή – Μουσείο της Παλαιόπολης και στον όροφο οι χώροι του Κοινοτικού Γραφείου και το Αγροτικό Ιατρείο, για όσο διάστημα λειτουργούσε. Δίπλα δε έχει δημιουργηθεί και το μικρό ανοιχτό θεατράκι που φιλοξενεί εκδηλώσεις του χωριού.
Έτσι με τη συναίνεση των κατοίκων μεταφέρθηκαν τα ευρήματα από την Παλαιόπολη και κόσμησαν το Αρχαιολογικό Μουσείου της Χώρας, του οποίου έγιναν και τα ιστορικά εγκαίνια. Τη συμφωνία επισφράγισε ένα ανεπανάληπτο τραπέζι στο φιλόξενο, όπως άλλωστε συμβαίνει και με όλα τα σπίτια της Παλαιόπολης, σπίτι του μπάρμπα – Νικολού του Βλαστάρη. Το μαγιάτικο που είχε μαγειρέψει η θεία Ευτυχία ακόμα το θυμάται ο Πυθαγόρας. Η απόφαση του Κ.Σ. της Παλαιόπολης να συναφθεί δάνειο προκειμένου να ιδρυθεί Μουσείο, ανακλήθηκε με νεότερη απόφασή του το Σεπτέμβριο του 1981, με την οποία το Συμβούλιο αποδέχθηκε και τη δωρεά του Ιδρύματος Γουλανδρή.
Τέλος και όσον αφορά τα του Μουσείου, στις 19 Ιουνίου του 1983, το Κ.Σ. της Παλαιόπολης, στην οποία ήταν πλέον Πρόεδρος ο θείος μου Αντώνιος Φιλιππίδης με μια ιστορική απόφασή του προσέφερε προς το Υπουργείο Πολιτισμού τη χρήση του ισογείου του έχοντος ανεγερθεί κτιρίου, προκειμένου να στεγασθεί εκεί όχι απλώς αποθήκη, αλλά Μουσείο και μάλιστα επισκέψιμο, για την εξυπηρέτηση του οποίου θα έπρεπε να θεσπισθούν δύο θέσεις φυλάκων και για τις οποίες θα είχαν προτεραιότητα κάτοικοι της Παλαιόπολης. Αυτά τηρούνται ακόμη. Ένα μήνα μετά το Κ.Σ. Παλαιόπολης ανεκήρυξε μεγάλους ευεργέτες και επίτιμους δημότες της Κοινότητες τους Βασίλη και Ελίζα Γουλανδρή
Το τελευταίο διάστημα έχουμε γίνει μάρτυρες ενός υφέρποντος διαπληκτισμού σε έναν σύλλογο που υπήρξε, τουλάχιστον κατά το παρελθόν, ενωμένος και με κοινό στόχο το καλύτερο για το χωριό. Τί έχει συμβεί;
O Σύλλογος και κάποιοι από τα ιδρυτικά του μέλη καμία συμμετοχή δεν είχαν στις παραπάνω κοσμογονικές για το χωριό διαδικασίες, καθόσον ο Σύλλογος των απανταχού Παλαιοπολιανών ο ΕΡΜΗΣ, ιδρύθηκε πολύ αργότερα, δηλαδή το 1991. Όλα αυτά τα χρόνια υπήρξαν άτομα και διοικήσεις που αγωνίστηκαν για να προσφέρουν. Υπήρξαν βεβαίως και άλλα, τα οποία διεκδικούν και τίτλους ιδρυτών, ξεχνώντας ότι τους Συλλόγους δεν τους ιδρύει ένας ή μία, αλλά τουλάχιστον 20 άτομα, καθενός από τα οποία το ειδικό βάρος και όσον αφορά τη διαδικασία ίδρυσης είναι το ίδιο ακριβώς, και τα οποία άλλα άτομα ασχολήθηκαν με το Σύλλογο με μόνο γνώμονα την προσωπική τους προβολή και τη δικαίωση συμπλεγματικών τους απωθημένων. Αυτά βεβαίως δεν ισχύουν μόνο για το συγκεκριμένο Σύλλογο. Απλώς στις μικρές κοινωνίες όλοι μεν ξέρουν όλους, έχουν δε να αντιμετωπίσουν το μικροκοινωνικό θέσφατο, ότι κανείς δεν θέλει να τσακωθεί, ή να δυσαρεστηθεί με κανέναν. Γι’ αυτό και σπρώχνουν αυτά που όλοι καταλαβαίνουν κάτω από το χαλί, έστω και αν η βρώμα που αναδύεται είναι καμιά φορά αφόρητη. Η συνεισφορά του Συλλόγου υπήρξε κάποιες περιόδους από μεγάλη μέχρι και ιδιαίτερα σημαντική. Σεβόμενος σχεδόν όλους που διέθεσαν χρόνο για να υπηρετήσουν το Σύλλογο θα αναφερθώ σε τρία ονόματα διατελεσάντων Προέδρων. Από τους άλλους κάποιοι ας με συγχωρέσουν, οι άλλοι ποσώς με ενδιαφέρει τι θα κάνουν. Σημαντική θεωρώ τη θητεία των Νίκου Λουκρέζη, Αντώνη Γαλανού και Δημήτρη Κουλούρη. Τα τελευταία χρόνια δυστυχώς σχηματίσθηκαν σε ένα χωριό που ήταν αξιοζήλευτο για τη σύμπνοια των κατοίκων του, φατρίες καθοδηγούμενες και από παράγοντες που ενώ θα έπρεπε να αγωνίζονται για να επικρατήσει ομόνοια, υποδαύλισαν έριδες. Βεβαίως για το ότι δεν αντέδρασαν δυναμικά στις μεθόδους αυτές, φταίνε σε πολύ μεγάλο ποσοστό και οι ίδιοι οι Παλαιοπολιανοί. Δεν μπορεί όλοι να τα έχουν καλά με όλους, όταν κάποιοι ενσπείρουν μίσος και διχόνοια. Αυτούς όλους και ανεξαρτήτως του ποιος είναι και τι πρεσβεύει ο καθένας, οι υγιείς κοινωνίες πρέπει να τους απομονώνουν. Ανεξαρτήτως επαναλαμβάνω του ποιος είναι και τι ιδιότητα έχει ο καθένας. Στο πλαίσιο αυτών των θλιβερών τακτικών έχουν υπάρξει και παντελώς ανυπόστατες καταγγελίες μεταξύ και εναντίον μελών του Συλλόγου. Έχοντας υπόψη τα παραπάνω είμαι απαισιόδοξος όσον αφορά τη δυνατότητα επίτευξης των σκοπών του Συλλόγου, θεωρώντας ότι απαισιόδοξος είναι ένας καλά ενημερωμένος αισιόδοξος.
Τελειώνοντας τόσο στους συγχωριανούς μου, όσο και στους λοιπούς συμπατριώτες έχω να επισημάνω τα ακόλουθα:
Πρώτον όσοι ασχολούνται με τα κοινά και κατ’ επέκταση με τις κάθε είδους συλλογικές προσπάθειες, πρέπει να το βλέπουν σαν υποχρέωσή τους και όχι σαν ευκαιρία να αναδειχθούν. Συνεπώς δεν τους οφείλει κανένας ευχαριστίες για το ότι ασχολούνται.
Δεύτερον αν διαπιστώσουν ότι η παρουσία τους, ή η πολιτικές που ακολουθούν δεν γίνονται αποδεκτές, πρέπει να βάλουν πάνω απ’ όλα την ενότητα του Συλλόγου, έστω και αν η κριτική που τους ασκείται είναι άδικη και να πάνε σπίτι τους, ακόμη και όταν σκέπτονταν και περίμεναν να καταξιωθούν από τη θέση που κατέχουν.
Τρίτον τα μέλη των Συλλόγων πρέπει να μπορούν να ξεχωρίσουν τις προθέσεις καθενός που μετέχει στο Σύλλογο και ιδίως το αν αυτός έχει δική του άποψη, ή αν τον κατευθύνει κάποιος άλλος και βεβαίως να ξεχωρίζουν και τους σκοπούς του καθενός, γιατί μπορεί κάποιοι να θέλουν να επιβάλουν την άποψή τους, εκμεταλλευόμενοι το ρόλο τους στις μικρές κοινωνίες, πολλές φορές επισείοντας και μεταφυσικούς φόβους. Ο νοών νοείτω.
Τέταρτον να εκφράσω προσωπική πικρία για το ότι δεν φρόντισε κανείς τόσα χρόνια να εκτελεσθεί η μελέτη, την οποία χωρίς να επιβαρυνθεί στο παραμικρό ο Σύλλογος, άφησα έτοιμη και με έγκριση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας (ευχαριστώ τον Παναγιώτη Κουλούρη για τη βοήθειά του), για να κατέβει ο δρόμος στο Σχολείο και
Τέλος να ευχηθώ αιωνιότητα για το χωριό και μακροημέρευση για το Σύλλογο, την Εφημερίδα και όλους τους Ανδριώτες.
Βασίλης Πομόνης
