Άνδρος

 

Ε

 

ίναι ο ριγμένος βράχος στην θάλασσα…

Με τις ξερολιθιές και τα πλατάνια, τους δρύδες και τις αιμασιές…

Είναι το νησί του Αιόλου, με τα «γαλαχτισμένα» λιθόστρωτα και τα πέτρινα πυργόσπιτα, φορτωμένα βουκαμβίλιες, γεράνια και βασιλικό.

Η Άνδρος του Αιγαιοπελαγίτικου χρώματος και του νεοκλασσικού πολιτισμού έχει τη δική της δυναμική. Τη μαγεία εκείνη, που έκανε τους κατοίκους της, να ταξιδέψουν τον κόσμο με τα καράβια τους και να βρουν το λιμάνι τους στο πνεύμα ενός Ανδρέα Εμπειρίκου…

 

Η Άνδρος είναι το βορειότερο νησί των Κυκλάδων και δεύτερο σε έκταση μετά την Νάξο.

 

Διοικητικά, μέχρι την τις εκλογές της 7ης Νοεμβρίου 2010 και την διοικητική μεταρρύθμιση του  Καλλικράτη -η οποία εφαρμόζεται από 1.1.2011, αποτελούσε επαρχία με τρεις δήμους: της Άνδρου (Χώρα και περίχωρα), με τελευταίο δήμαρχο τον Μανώλη Βάμβουκα, του Κορθίου (Όρμος Κορθίου και περίχωρα)  με τελευταίο δήμαρχο τον Γιάννη Γλυνό, της Υδρούσας που αποτελείται από το Γαύριο, το Μπατσί και την ευρύτερη περιοχή με τελευταίο δήμαρχο τον Κυριάκο Θωμά. Τελεύταίος έπαρχος του νησιού ήταν ο Γιάννης Μαλταμπές. Πρώτος δήμαρχος του ενιαίου Δήμου Ανδρου ήταν ο Γιάννης Γλυνός.

.

Έδαφος και Φύση του νησιού

Η Άνδρος έχει έκταση 374 τετραγωνικών χιλιομέτρων και σχήμα επίμηκες με διεύθυνση Β-ΒΔ προς Ν-ΝΑ. Ψηλότερα βουνά της είναι το Πέταλο και η Κουβάρα (μέγιστο υψόμετρο 997 μ. κορυφή Προφήτης Ηλίας).

Οι ντόπιοι συχνά αποκαλούν το νησί «βράχο» εξαιτίας τόσο του βραχώδους των ακτών, όσο και των βραχονησίδων που περιβάλλουν την Ανδρο. Ενδεικτικά αναφέρονται τα Γαυριονήσια, με τα ξεχωριστό τους ονόματα: Αλαδονήσι, Πρασονήσι, Λαγονήσι και Μεγάλο Νησί στη δυτική πλευρά και η Θεοτόκος στην ανατολική πλευρά, βορειότερα της Χώρας.

Η σύσταση του υπεδάφους σχεδόν αποκλειστικά από κρυσταλλικό σχιστόλιθο «ευλογεί» το νησί με ποτάμια, χειμάρους, ρέματα και πολλές πηγές έτσι ώστε οι δρύδες (βελανιδιές), τα αιωνόβια πλατάνια, οι ελιές, τα κυπαρίσσια, οι καρυδιές και οι λεμονιές να μην αποτελούν έκπληξη για τον περιηγητή, τουλάχιστον στη Ν-ΝΑ πλευρά. Στα νερό και στην πλούσια βλάστησή της οφείλει η Άνδρος και τις αρχαίες προσωνυμίες της, Υδρούσα, Λασία, Νωναγρία  και Επαγρίς.

Γνωστότερες πηγές της είναι οι Σάριζα και Λεζίνα, με ιαματικές ιδιότητες. Άλλες είναι το Ζένιο στην Κουβάρα, η Κούμουλος στις Μένητες, το Μελίτι και το Μετόχι στις Στραπουργιές, η Άβυσσος στα Λιβάδια και η Ακοή και η Λειβάδα στα Λάμυρα. Στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού η βλάστηση είναι θαμνώδης και φιλοξενεί πλήθος εντόμων, ερπετά, μικρά θηλαστικά και μεγάλη ποικιλία από πουλιά, μεταξύ των οποίων πέρδικες, γεράκια αλλά και κάποια σπάνια είδη αρπακτικών, όπως ο σπιζαετός.

Στις απόκρημνες ακτές του νησιού πετούν αγριοπερίστερα και πετροχελίδονα ενώ σε κάποιες συχνάζει και η μεσογειακή φώκια. Χαρακτηριστικό της διαμόρφωσης του εδάφους του νησιού είναι οι «αιμασιές», όπως αποκαλούνται τοπικά, τα αναχώματα που συγκρατούνται από πέτρινους τοίχους για το σχηματισμό επίπεδων καλλιεργήσιμων επιφανειών.

Το νησί έχει τρία λιμάνια. Δύο στην δυτική πλευρά και ένα στην ανατολική. Το κύριο λιμάνι είναι το Γαύριο, με τακτική συγκοινωνία από τη Ραφήνα, ενώ στο Μπατσί φθάνουν «ιπτάμενα δελφίνια» κυρίως από τη Ραφήνα. Το λιμάνι της Χώρας χρησιμοποιείται περισσότερο ως μαρίνα ιδιωτικών σκαφών και αλιευτικών.

Στη δυτική πλευρά της Άνδρου βρίσκονται οι μεγάλες αμμώδεις παραλίες του νησιού, όλες υπήνεμες, εύκολα προσπελάσιμες και αξιοποιημένες τουριστικά. Όσοι αναζητούν ησυχία και άγρια ομορφιά θα την βρουν στις παραλίες της βορειοανατολικής και της νοτιοανατολικής πλευράς.

Αρχιτεκτονική

Η αρχιτεκτονική στην Άνδρο δεν υπακούει σε αυστηρούς κανόνες κυκλαδίτικου παραδοσιακού χτισίματος. Τα αιγαιοπελαγίτικα καταλύματα συνυπάρχουν με νεοκλασικά κτίσματα, ενετικά πυργόσπιτα και πετρόχτιστα σπίτια. Οι τύποι των σπιτιών που συναντά κανείς είναι το μακρυνάρι, πύργοι και πυργόσπιτα, σπίτια με διάφορες κατόψεις αγροικίας και αρχοντικά. Άλλα κτίσματα είναι τα κονάκια, οι βρύσες με το χαρακτηρι­στικό μπουσουνάρι ή με στέγαστρο, οι νερόμυλοι, οι περιστεριώνες.

Χαρακτηριστικά στοιχεία της ανδριώτικης αρχιτεκτονικής είναι η ορατή πλακοειδής λιθοδομή, το «σαρδέλωμα» (εξωτερικοί σοφάδες), ο κάναλος (υδρορροή), τα στήματα στους μαντρότοιχους (όρθιες πλάκες τοποθετημένες κάθετα μεταξύ οριζοντίων) κ.λ.π. Αρκετά πέτρινα γεφύρια σώζονται στις ρεματιές του νησιού. Κατασκευασμένα με σχιστόλιθο, λιτά και εναρμονισμένα με το τοπίο, αποτελούσαν μέρος του παλιού συγκοινωνιακού δικτύου.

Ιστορικά στοιχεία

Το όνομα του νησιού κατά την επικρατέστερη άποψη του Διόδωρου του Σικελιώτη προέρχεται από τον στρατηγό Άνδρο του Ραδάμανθυ, βασιλιά της Κρήτης, γεγονός που αποδεικνύει ότι η Ανδρος διατέλεσε υπό Κρητική κυριαρχία όπως και τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου.

Λείψανα οικισμού της Γεωμετρικής περιόδου (90ς-70ς αι. π.Χ.) σώζονται στη θέση Ζαγορά στην ΝΔ ακτή του νησιού κάτω από το Ζαγανιάρι

Πρωτεύουσα της Άνδρου κατά τους Κλασικούς χρόνους ήταν η Παλαιόπολη. Πιστεύεται ότι γύρω της υπήρχαν πενήντα περίπου οικισμοί, ενώ την ευημερία της περιόδου αυτής μαρτυρά και η πλούσια νομισματοκοπία. Σχετικά ευρήματα μαζί με τον Ερμή της Ανδρου φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην Χώρα.

Από τον 40 αι π.Χ. χρονολογείται ο περίφημος κυλινδρικός πύργος του Αγίου Πέτρου. Εικάζεται πως ήταν αποθήκη μετάλλων, παρατηρητήριο και τόπος «φρυκτωριών» , του συστήματος δηλαδή που με φωτιές μετέδιδε ειδήσεις. Η Άνδρος θα βρεθεί διαδοχικά υπό την κατοχή των Μακεδόνων, των Ρωμαίων και των Φράγκων.

Τον οικισμό του Στρόφιλα στην Άνδρο έφεραν σχετικά πρόσφατα στο φως οι ανασκαφές της ΚΑ’ Εφορείας Αρχαιοτήτων.

Πρόκειται για οικισμό της Νεολιθικής Εποχής που αποκαλύφθηκε στην περιοχή της Σταυροπέδας, στη δυτική ακτή του νησιού. Είναι ο μεγαλύτερος οικισμός της Νεότερης Νεολιθικής Εποχής που εντοπίστηκε στο Αιγαίο και εκτείνεται σε έκταση που καλύπτει περίπου 25-30 στρέμματα στο κέντρο του οροπεδίου του Στόφιλα.

Ο οικισμός χρονολογείται περίπου το 4000 π.Χ. και χαρακτηρίζεται σαν ο μεγαλύτερος και καλύτερα σωζόμενος Νεολιθικός οικισμός του Αιγαίου.

Από τον 11 ο αι μ.Χ. χρονολογούνται οι βυζαντινού ρυθμού εκκλησίες, σταυ­ροειδείς εγγεγραμμέναι, όπως οι Ταξιάρχες στο Υψηλού, στη Μελίδα και τη Μεσσαριά, όπως η Κοίμησις της Θεοτόκου στο Μεσαθούρι

Επισκέψιμα είναι τα μοναστήρια της Αγίας (Ζωοδόχος Πηγή), του 14ου αι, κοντά στο Μπατσί, του Αγίου Νικολάου (του 1560 ανακατασκευασμένο κατά τον 18ο αι) κοντά στα Αποίκια, της Παναχράντου (του 1662) κοντά στα Φάλλικα, της Αγίας Μαρίνας νότια των Αποικίων.

Στην Αγία Τριάδα στο Κόρθι στεγαζόταν από το 1813 το μοναδικό ίσως προεπαναστατικό σχολείο της Άνδρου που ιδρύθηκε από τον Σαμουήλ Πλασίμη. Δίπλα στην Αγία Τριάδα υπάρχει κτίσμα το οποίο φιλοξενούσε τους δασκάλους και σημαντική βιβλιοθήκη.

Επί Τουρκοκρατίας «γεννιέται» η λαϊκή ρήση «Αν σ’αρέσει μπάρμπα-Λάμπρο ξαναπέρνα από την Ανδρο» . Στις 10 Μαϊου 1821 ο Θεόφιλος Καϊρης σηκώνει το λάβαρο της επαναστάσεως.

Πολιτισμός

Οι εκδηλώσεις που συνθέτουν την ταυτότητα του νησιού θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν την Άνδρο ως πολιτιστική πρωτεύουσα των Κυκλάδων.

Το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή διοργανώνει κάθε καλοκαιρινό τρίμηνο στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης εκθέσεις διεθνούς κύρους. Ακολουθεί το Ίδρυμα Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως με την οργάνωση εικαστικών και μουσικών δρώμενων με την επωνυμία «Πλόες».

Μεγάλη είναι η συμβολή της Καϊρείου βιβλιοθήκης στη μελέτη και τη διατήρηση της πνευματικής παράδοσης του νησιού και των Ανδριωτών. Η βιβλιοθήκη διαθέτει μεγάλη και σπάνια συλλογή δυσεύρετων εκδόσεων, χειρογράφων, ιστορικό αρχείο αλλά και ποικίλα έργα τέχνης, ενώ στις δραστηριότητές της περιλαμβάνει ακόμα και την προστασία της φύσης.

Ο Ναυτικός Όμιλος Άνδρου από το 1957, με πρωτοβουλία του Γιάννη Β. Γουλανδρή, θέσπισε τον διεθνή ιστιοπλοϊκό αγώνα ανοικτής θαλάσσης, Φαλήρου – Άνδρου – Φαλήρου, που από τότε διεξάγεται αδιαλείπτως το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου. Από το 2006 και επί προεδρίας Μιχαήλ Κοκκίνη ο Αγώνας διεξάγεται πλέον, κάθε χρόνο, το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος.

Κατά καιρούς φιλοξενείται στην Άνδρο ράλλυ-αυτοκινήτων αντίκα.

Το χορωδιακό φεστιβάλ του Μουσικού Συλλόγου τον Ιούνιο είναι πια καθιερωμένο και το καλοκαίρι οι εξωραϊστικοί σύλλογοι του νησιού γλεντούν παραδοσιακά με μπάλλους, γιορτές ούζου, ρακής και αναβίωση παραδοσιακών εθίμων.

Τα παλιά μονοπάτια της Άνδρου

Σε μια εποχή που ο όρος trekking έχει πολιτογραφηθεί σε κάθε χώρα του δυτικού κόσμου, ο επισκέπτης του νησιού δεν πρέπει να χάσει μια πολύτιμη ευκαιρία. Να βιώσει με διαφορετικό τρόπο τα αρώματα της φύσης μέσα από μονοπάτια και λιθόστρωτα, δίπλα σε ξερολιθιές και νερόμυλους, στο φαράγγι των Διποταμάτων, στις Εβρουσές και στον Αμόλοχο. Να γνωρίσει από κοντά τους ανεμοκίνητους αλευρόμυλους του Πισκοπειού και τα παραδοσιακά λιοτρίβια στα Ρέματα και στον Πιτροφό. Να δει την φάμπρικα-μακαρονοποιείο των Στενιών και τις κλώστρες στα Υψηλού. Να ανακαλύψει στα υπέροχα μονοπάτια της Καππαριάς, την κάππαρη να φυτρώνει μέσα απ’ τους περιστεριώνες..

. 

Ευχαριστούμε Θερμά την Ελίνα Φολερού, την Άννα Βούλγαρη, τον Μιχάλη Τζανουλίνο για την διάθεση του φωτογραφικού τους υλικού στην “Ανδριακή” εφημερίδα.

Κείμενα: Μαριάννα Φωτοπούλου – Μαργέτη

Πηγές Βοηθήματα:

• Δ. Ι. Πολέμης, «Ιστορία της Άνδρου».
• Γ.Λυγίζος «Παλιά Αντριώτικα Σπίτια».
• Άνδρος Λεύκωμα, «Έκδοση Ένωσις Ανδρίων-Ανδριακή Εφημερίδα».
• Δ. Π. Πασχάλης, «Ιστορία της Νήσου Άνδρου». Εκδόσεις Γ. Δαρδανός.