Ξεφυλλίζοντας τον ανδριακό Τύπο του 19ου αιώνα και των πρώτων δεκαετιών του 20ου, ένας τίτλος έμεινε βαθιά χαραγμένος στη μνήμη μου. «Οι Λεμονεώνες μας εν κινδύνω»… Έχει η Άνδρος λεμονεώνες; Ψάχνοντας περισσότερο, άρχισα να ανακαλύπτω τον ξεχασμένο πλούτο της ανδριακής γης. Μέσα από ποικίλες αρχειακές πηγές επιβεβαιωνόταν αυτό που άκουγα περιστασιακά, τυχαία μπορώ να πω, στο πλαίσιο της καταγραφής αφηγήσεων και μαρτυριών. Το λεμόνι αποτελούσε σημαντικό προϊόν και βασική εισοδηματική πηγή των Ανδρίων, εδώ και αιώνες.
Η συλλογή στοιχείων ήταν το επόμενο βήμα. Ατέλειωτες ώρες ξεφυλλίζοντας ανδριακές εφημερίδες του 19ου αιώνα, στα αρχεία εφημερίδων της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων και της Καϊρείου Βιβλιοθήκης της Άνδρου και νέες πληροφορίες να αποκαλύπτονται συνεχώς. Δημοσιογραφικά σκεπτόμενη, θεώρησα επιβεβλημένη τη δημοσιοποίηση αυτών των στοιχείων.
Τα τελευταία χρόνια, έχει άλλωστε αναγνωριστεί από τους περισσότερους ότι η στροφή στον πρωτογενή τομέα αποτελεί μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την οικονομική ανάπτυξη. Ίσως είναι καιρός οι ανδριακοί λεμονεωνες να ακμάσουν ξανά και ο λεμονοκαρπός του νησιού να μπει και πάλι σε εξαγωγική τροχιά.
Θέλω να ευχαριστήσω…
Τον Γεράσιμο Λούπεση για την υπερατλαντική συνέντευξη – αφήγηση της ξεχωριστής εμπειρίας του.
Τον Γιώργο Σαμιωτάκη, ο οποίος γύρισε το ρολόι πίσω στο χρόνο και αφηγήθηκε το «project» λεμόνι όπως εκείνος το έζησε.
Τη Μαργαρίτα Σαμιωτάκη – Γαλανού, η οποία άνοιξε το οικογενειακό φωτογραφικό αρχείο και μου πρό-σφερε μοναδικό υλικό.
Τον Βασίλη Μοσχόβη ο οποίος μέσα από τα προ-σωπικά βιώματα και ακούσματα έδωσε στοιχεία για την εμπορία του λεμονιού την περίοδο της ακμής.
Τον Δημήτρη Κουλούρη, η αφήγηση του οποίου έδωσε τη γενική προσέγγιση του θέματος από την κοινω-νία της εποχής.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ, στον κύριο Τάκη Πολέμη ο οποίος αποτελεί πάντοτε μια πολύτιμη και ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών.
Μανιώ Μάνεση
Μάιος 2018
Ένα ταξίδι στους ανθισμένους ή γεμάτους εκατομμύρια καρπούς, «λεμονεώνες» της Άνδρου, τότε που ο λεμονοκαρπός αποτελούσε «το πιο περιζήτητο τοπικό προϊόν»… Από την προεπαναστατική ακόμη περίοδο, οπότε τα ιστιοφόρα τον μετέφεραν στις αγορές της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου, μέχρι τον 20ο αιώνα. Μέσα από κείμενα ξένων περιηγητών, αρχειακό υλικό, δεκάδες δημοσιεύματα του τοπικού Τύπου του 19ου αιώνα και των πρώτων δεκαετιών του 20ου, αλλά και αφηγήσεις ανθρώπων που έζησαν από κοντά τη διαδικασία της καλλιέργειας, της συγκομιδής από τους «κόφτες», της μεταφοράς του λεμονοκαρπού από τους αγωγιάτες με τις φορτωμένες στα γαϊδουράκια «κόφες» μέχρι το λιμάνι, στα «λεμονοκάικα» για κοντινούς ή πιο μακρινούς προορισμούς. Η ανάπτυξη της ναυτιλίας, απομάκρυνε τους Ανδριώτες από τους φορτωμένους με λεμονανθούς, λεμονοκαρπούς, ακόμη και πρωτολέμονα ή δίφορα λεμόνια, «λεμονεώνες», οι οποίοι όμως παραμένουν ζωντανοί… ίσως είναι καιρός να ακμάσουν ξανά και ο λεμονοκαρπός του νησιού να μπει και πάλι σε εξαγωγική τροχιά. Το βιβλίο της ιστορίας της «ευεργέτιδος του τόπου μας Λεμονέας» και του καρπού για το οποίο πίστευαν ότι «μόνον το προϊόν τούτο δίδει επωφελή εργασίαν εις όλας τας τάξεις της κοινωνίας», θα βρίσκεται στην Άνδρο την Κυριακή 27 Μαΐου 2018, στην 18η Γιορτή Λεμονιού, στο Παλαιό Παγοποιείο Μαντζαβελάκη, Μουσείο Λαογραφίας και Χριστιανικής Τέχνης Άνδρου.