Μα τι εποχή ήταν κι εκείνη; Για να κάνεις ένα ταξίδι στην Αθήνα ήταν ολόκληρη ιστορία. Εφόσον παίρναμε το βαπόρι από το Γαύριο το “πράγμα” ξεκινούσε από την Χώρα. Και δεν συζητώ για τους Χωριανούς που θα έπρεπε να υποστούν άλλη μία ταλαιπωρία, ακόμα πιο πρωϊ, για να κατεβούν μέχρι την Χώρα και κάποιοι με τα πόδια…
Του ΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ Αρχιτέκτονα – ερευνητή
Το ταξίδι λοιπόν άρχιζε εδώ, από τον σταθμό του ΚΤΕΛ, που βρισκόταν στον ευρύχωρο τότε δρόμο, που φαινόταν και λίγο σαν πλατεία, μπροστά και απέναντι από την κύρια είσοδο της ΕΟΧΑ. Μιλώ για την δεκαετία του 50. Πόσα ήταν τα λεωφορεία; 4; Ποιοι ήταν οι οδηγοί και κάτοχοι; Ο Βουρτσάκης, ο Παλυβός και οι Στυλιανοί (Νενέδες). Σημ.1
Αναχώρηση στις 5.30 το πρωί! Και τι φασαρία. Να μπούμε μέσα, να βρούμε θέση, να μείνει όμως ο ένας έξω, για να είμαστε βέβαιοι ότι ο βοηθός θα πάρει την βαλίτσα, θα την ανεβάσει σίγουρα (και δεν θα μείνει ξεχασμένη στο πεζοδρόμιο), θα την βάλει στην μεγάλη σχάρα, που ήταν στερεωμένη πάνω από την σκεπή του λεωφορείου, ότι θα την βάλει και θα την δέσει σωστά να μην χαθεί στο δρόμο. Και μετά ξεκινούσε μία απίθανη διαδρομή σε χωματόδρομο επί μιάμιση περίπου ώρα! Χωματόδρομο όλη η διαδρομή; Όχι εντελώς. Ο δρόμος ήταν ασφαλτοστρωμένος μόνον μέχρι το ξενοδοχείο του Μαντζαβελάκη (Παράδεισος)! Κατόπιν άρχιζε ο χωματόδρομος και έφθανε περίπου μέχρι τον Πιτροφό. Από κεί άρχιζε η “άσφαλτος” μέχρι την Παληόπολη. Ήταν εκείνο το κομμάτι που είχαν ασφαλτοστρώσει οι Ιταλοί μεταξύ του 1942 και 1943. Κατόπιν, όταν άφησαν τους Γερμανούς συμμάχους τους και έφυγαν κακήν-κακώς, το έργο δεν συνεχίστηκε. Να μην φαντασθούμε κανένα φαρδύ δρόμο, ήταν στενός, πολύ στενός για τα σημερινά δεδομένα. Γενικά, πάντως , δεν θυμάμαι την εποχή αυτή να χαλούσαν τα λεωφορεία στον δρόμο. Δεν τα πρόλαβα, ήταν πριν από μένα. Φθάναμε ασφαλείς και εγκαίρως, χωρίς περιπέτειες…
Ήταν τόσο διαφορετική η εικόνα στο τμήμα εκείνο της Χώρας, που έβλεπες τις αναχωρήσεις των λεωφορείων και αυτούς που θα πήγαιναν στην Αθήνα. Γινόταν όλα μέσα στην ίδια την “πόλη”.
Δρόμος είχε διανοιχθεί από παλαιότερα από την ΕΟΧΑ και έφθανε μέχρι το Δημοτικό Σχολείο, (που βρίσκεται στην κορυφή του αλλοτινού υψηλότερου λόφου της Χώρας), μέσα στο πολύ μεγάλο αυτό ακίνητο ιδιοκτησίας του Αδελφάτου Εμπειρίκου, “προίκα” του Γηροκομείου. Με τους απαραίτητους εκβραχισμούς είχαν δημιουργηθεί η πλατεία της Αγίας Όλγας και δρόμοι, συγκεκριμένα βόρεια και δυτικά της θέσεως του Δημοτικού Σχολείου. Οι δρόμοι διαπλατύνθηκαν με νεώτερους εκβραχισμούς αργότερα, εις βάρος του λόφου, έτσι που το Σχολείο να φαντάζει κάπου απομονωμένο ψηλά κι απρόσιτο…
Με την διάνοιξη του δρόμου από ΕΟΧΑ προς το Σχολείο, ο ανήσυχος έμπορος Δημ. Μπόνης με το χρωματοπολείο-είδη κινκαλλερίας (και όχι μόνον) ήρθε σε συμφωνία με το Αδελφάτο του Εμπειρικείου και άνοιξε πρατήριο βενζίνης σε θέση που αντιστοιχεί σήμερα με το νοτιώτερο τμήμα του Κέντρου Υγείας. Σημ.2.
Θυμάμαι, -τότε μικρός- όταν πηγαίναμε με τον πατέρα μου να βάλουμε βενζίνη, πόσο μαγευόμουν, όταν χάζευα την χειροκίνητη αντλία, με τα διάφανα δοχεία που γέμιζαν και άδειαζαν με την παλινδρομική κίνηση του μεγάλου μοχλού, που γινόταν με το χέρι. Πόσα γαλόνια γιατρέ;
Πότε-πότε, ίσως τα Σάββατα το απόγευμα, ήταν εκεί μαζί με τον παππού του και ο μικρός Μιχάλης Πιάγκος, ο οποίος βοηθούσε κινώντας τον μοχλό της αντλίας. Κατόπιν, ο Μπόνης πήρε σύνταξη και το βενζινάδικο πήρε ο Δερτούζος. Κάποια στιγμή μέσα στην δεκαετία του 60, το βενζινάδικο άλλαξε θέση και πήγε ακριβώς απέναντι εκεί ακριβώς που βρίσκεται σήμερα το υαλοπωλείο της Φλώρας Κοντομάρκου-Αζάπη. Η δεξαμενή για την βενζίνη βρίσκεται πάντα ξεχασμένη στην θέση της.
Κατόπιν έγινε κάτι που άλλαξε πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά την μορφή της Χώρας. Στον δρόμο που είχε διανοιχθεί είχε δημιουργηθεί η πλατεία της Αγίας Όλγας. Η εκκλησία είχε αρχίσει να οικοδομείται το 1935, σε βυζαντινό ρυθμό με μικρές επιρροές art deco στους όγκους και τις καμπυλότητες . Η αποπεράτωση όμως έγινε στα τέλη της δεκαετίας του 50 ή αρχές του 60. Αμέσως τότε το Αδελφάτο στο οποίο ανήκε ολόκληρο το ακίνητο ενδιαφέρθηκε να δημιουργηθεί κτίριο για το ΚΤΕΛ και επαρκής χώρος για την στάθμευση των λεωφορείων. Παράλληλα θα ανεγειρόταν καφενείο αλλά και μικρά καταστήματα, στον οπίσθιο δρόμο, όπως συνεργείο αυτοκινήτων.
Αυτά υλοποιήθηκαν από τον εργολάβο Παν. Οικονομόπουλο το 1961. Το καφενείο έγινε τελικά ένα πετυχημένο εστιατόριο. Και το συνεργείο αυτοκινήτων ανέλαβε o ικανώτατος μηχανικός Γιάννης Μαντζεβελάκης.
Ωστόσο, η κίνηση, η φασαρία, οι αναχωρήσεις γνωστών και μη, γινόταν μεν δίπλα στην “πόλη” αλλά απομονωμένα, αποκλεισμένα σε ένα θύλακα, που λειτουργούσε κυρίως για τα λεωφορεία. Ξέφυγε από την κυρίως Χώρα όλη αυτή η κοινωνική διαδικασία. Κάτι είχε αλλάξει, με αυτόν τον διαχωρισμό των λειτουργιών. Μια μεγάλη πλατεία αλλά πολιορκημένη γύρω-γύρω και από παντού από τα αυτοκίνητα, παρόλο που ήταν ακόμα τότε σπάνια. Σημ.3 Το εστιατόριο ευημέρησε, αλλά τα μαγαζιά στον πίσω χώρο σιγά-σιγά απαξιώθηκαν και έκλεισαν. Ήταν όλα πιο τακτοποιημένα, πιο «πολιτισμένα» αλλά και πιο απωθημένα…
Ποτέ δεν εντάχθηκε ο χώρος αυτός στην ζωηρή καθημερινότητα της Χώρας.
Το ΚΤΕΛ εκεί, είχε κάτι αλλάξει και μια Σελίδα απ΄το πρόσωπο και την ψυχή της Χώρας είχε γυρίσει για πάντα.
Σημειώσεις
Σημ.1. Όλα εκείνα τα μεταπολεμικά λεωφορεία και τουλάχιστον της δεκαετίας του 50 ήταν αμερικάνικα. Το ίδιο και το λεωφορείο του Λουκρέζη. Το πρώτο λεωφορείο του Πολίτη ήταν ένα επίσης αμερικάνικο Dodge και κατόπιν ένα γερμανικό Büssing.
Σημ.2. Ο Δημ. Μπόνης που είχε την κινκαλερία (την οποία αγόρασε ο Αντ. Αμωράτης) ήταν μάλλον ο τρίτος επιχειρηματίας στο ίδιο ακριβώς κατάστημα Δηλαδή στις μέρες μας μετράμε τον 5ο επιχειρηματία, στο ίδιο κατάστημα, με την ίδια εμπορική δραστηριότητα. Ο πρώτος ίσως ήταν γύρω στα 1880. (Κινκαλερία από την γαλλική λέξη quincallerie (κενκαγερί) που σημαίνει ακριβώς την ίδια επαγγελματική δραστηριότητα με τα ίδια είδη). Ο Δημ. Μπόνης είχε παλαιές γνωριμίες με τον Γ. Εμπειρίκο. Τα μπειρικαιϊκα της Πλακούρας που κάηκαν από τον γερμανικό βομβαρδισμό του 1943 είχαν θειάφι σε ισόγεια αποθήκη που νοίκιαζε και είχε στοκάρει ο Δημ. Μπόνης….
Σημ.3. Δεν θα ξεχάσω ποτέ ένα καθηγητή μου στην Αρχιτεκτονική, που έλεγε: εάν θέλεις να κάνεις μία πλατεία, όπου να μην πηγαίνει κανείς, βάλε γύρω-γύρω να περνούν αυτοκίνητα.
Ευχαριστώ τον κ. Μανώλη Ψυχάλη για τις πληροφορίες, που μου έδωσε σχετικά με τις φάσεις των παραχωρήσεων και των έργων στον χώρο της Πλατείας και του ΚΤΕΛ εκ μέρους του Αδελφάτου του Εμπειρικείου Γηροκομείου Άνδρου.
Νίκος Βασιλόπουλος
Τι θύμησες…. Παραθερίζαμε 3 μήνες στ Αποίκια. Τότε δεκαετία 50 αρχές 60, ήταν ο τουριστικός προορισμός της Άνδρου. Το πρωί ήταν 2 τα δρομολόγια για Χώρα. Στις 8 και στις 9 αν η μνήμη μου δεν με απατά, Βλέπαμε από το απέναντι βουνό να ανηφορίζουν τα λεωφορεία και κατεβαίναμε τροχάδην στου Φραγκέτη με τα μπανιερά μας. Στου Μπέη που ο δρόμος τέλειωνε έπαιρναν τη στροφή. Το μεσημέρι πάλι αφού είχαμε κάνει τις βουτιές μας και τα ποδόσφαιρά μας στην άμμο του Νειμποργιού, βλέπαμε κατά τη 1μμ να κατηφορίζουν από τη Χώρα 2 τα λεωφορεία για τ Αποίκια. Θυμάμαι το κλασικό κλαξονάρισμα σ αυτή την ελικοειδή καταπράσινη στροφή λίγο πριν το γεφυράκι για τη Σάριζα. Το απόγευμα πάλι ήταν το δρομολόγιο στις 6 με επιστροφή στη Χώρα στις 9. Ήταν για τους Χωραϊτες που έρχονταν να δροσιστούν κάτω από τα πλατάνια, στου Μπονόρου και στου Καρασταμάτη. Να γεμίσουν τις νταμιτζάνες τους το άγιο νερό της πηγής. Να απολαύσουν το ¨ελβετικό¨τοπίο. Όλα αυτά, πάντα με τα λεωφορεία της γραμμής που αργότερα μας πήγαιναν στο Γαύριο για το καράβι, αφού στη Χώρα δεν έπιανε το ΜΟΣΧΑΝΘΗ, η ΔΕΣΠΟΙΝΑ, ο ΠΑΝΤΕΛΗΣ, ο ΚΑΝΑΡΗΣ…. Άνδρο μου αγαπημένη !!!