Η Μεγαλοσύνη των λαών δεν μετριέται με το στρέμμα. Με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με το αίμα.
Κ. Παλαμάς, 1859-1943
15 Αυγούστου 1940 μ.Χ., Τήνος
«Σημαιοστολισμένη καμάρωνε η ΕΛΛΗ εκείνο το πρωινό, αγκυροβολημένη περί τα 800 μέτρα έξω από το λιμάνι της Τήνου, ακούγοντας τις καμπάνες της Μεγαλόχαρης και ενώ ετοιμαζόταν να κατεβάσει το Τιμητικό Άγημα που θα συνόδευε τη θαυματουργή Εικόνα της Θεοτόκου. Κυβερνήτης του Ελληνικού καταδρομικού ήταν ο Πλοίαρχος Χατζόπουλος. Ξαφνικά και καθώς η Θεία Λειτουργία συνεχιζόταν, ένας φοβερός κρότος συντάραξε το πλοίο! Μια τορπίλη είχε εξαπολυθεί ύπουλα στο αγκυροβολημένο σκάφος μας και είχε χτυπήσει στο σημείο που ήταν ο λέβητας, ο οποίος με τη σειρά του εξερράγη, προκαλώντας μεγάλη καταστροφή! Φωτιές, καπνοί, κραυγές τύλιξαν το ελληνικό εύδρομο!
Ήταν 8,30 το πρωί! Στις 9.45, παρά τις ηρωικές προσπάθειες του πληρώματος η ΕΛΛΗ είχε βυθιστεί. Οι δειλοί «γνωστοί-άγνωστοι» δολοφόνοι, με το Ιταλικό Υποβρύχιο Delfino, με Κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Αϊκάρντι και διαταγή του Διοικητή των υπό Ιταλική τότε Κατοχή Δωδεκανήσων Ντε Βέκκι, κατόπιν εντολής του ίδιου του Μουσολίνι, έριξε τρεις συνολικά τορπίλες, με στόχο όχι μόνο την «ΕΛΛΗ» αλλά και τους ίδιους τους αμάχους και αμέριμνους προσκυνητές της Μεγαλόχαρης, που κατέκλυζαν τον τόπο όλο ως την προκυμαία. Αλλά και πολλοί βρισκόταν ακόμη επάνω στα Ατμόπλοια «ΕΣΠΕΡΟΣ» και «ΕΛΣΗ», περιμένοντας βάρκες για να αποβιβαστούν στην Τήνο … Όμως η Παναγιά δεν άφησε! Και από θαύμα πραγματικό η δεύτερη τορπίλη έπεσε στον προστατευτικό λιμενοβραχίονα, ενώ η Τρίτη και φαρμακερή, βρήκε σε ύφαλο και εξερράγη σηκώνοντας γιγάντια στήλη νερού, πάνω από 30-35 μέτρα ύψος! Έτσι στην στεριά μόνο μια γυναίκα πέθανε, όχι από θραύσμα, αλλά από ανακοπή…
Στο «ΕΛΛΗ», παρά το θανάσιμο χτύπημα και την έκρηξη των καζανιών του πλοίου, υπήρξαν 9 νεκροί και 24 τραυματίες σε σύνολο πληρώματος 238 ατόμων».
Ανάμεσα στους τραυματίες ήταν και ο ανδριώτης ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΑΛΜΑΣ από τις Στραπουργιές που είχε αποσπαστεί τις ημέρες εκείνες και βρισκόταν στο Έλλη για να προσφέρει τις υπηρεσίες του. Την τραγική εκείνη στιγμή βρισκόταν στην πλώρη του πλοίου και από τύχη τραυματίσθηκε στο κεφάλι, χάνοντας τις αισθήσεις του και με τη βοήθεια του πληρώματος διασώθηκε και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο. Έφυγε από τη ζωή σε βαθύ γήρας στις 8 Ιανουαρίου 2017.
Στα χρόνια που πέρασαν, σχεδόν κανείς δεν έμαθε την ιστορία του. Στη σεμνότητα και το ήθος του ίδιου αλλά και της οικογένειάς του δεν χώρεσε ο θόρυβος της δημοσιότητας. Και αν αναφερόμαστε σήμερα στο γεγονός είναι για λόγους ιστορικής καταγραφής. Κυρίως όμως για την τιμή και αξία που οφείλεται στους αφανείς ήρωες της πατρίδας μας. Τους ευγνωμονούμε.
«Δεν ήταν ένα, αλλά δύο τα υποβρύχια, πού πήραν μέρος στην επιχείρηση τού τορπιλισμού τής «Έλλης»: Το «Δελφίνο» και το «Άσιάγκι». Τo δεύτερο, το πρωί τής 15 Αυγούστου 1940, έμεινε δύο μιλιά έξω απότο λιμάνι τού νησιού. Σέ περίπτωση πού τo «Δελφίνο» θα αποτύχαινε να φέρει σέ πέρας την αποστολή του, θα αναλάβαινε το « Ασιάγκι» τo εγχείρημα. Αλλά δε χρειάστηκε. Τo «Δελφίνο» αφού εκτέλεσε την αποστολή του, επέστρεψε και αγκυροβόλησε στη βάση του, στη Λέρο. Μια αποστολή χωρίς απρόοπτα και κινδύνους. Κανείς δεν επρόκειτο να εμποδίσει το εγχείρημα. Κανείς δεν μπορούσε να διανοηθεί άτι ο φασισμός θα διέπραττε ένα τέτοιο έγκλημα, σε καιρό ειρήνης».
Ενώ «O διαβόητος φασίστας ναύαρχος Άϊκάρντι, πλωτάρχης το 1940 και κυβερνήτης τού υποβρυχίου «Δελφίνο», πού τορπίλισε και βύθισε την «Έλλη» στο λιμάνι τής Τήνου, στις 15 Αυγούστου 1940, δε μετανιώνει καθόλου για το αποτρόπαιο έγκλημά του. Με κυνισμό, αντάξιο τής φασιστικής του ιδεολογίας, απευθύνεται στους Έλληνες: «Βουλώστε το, το αξίζατε!..».
