Συλλογή Λαογραφικού Υλικού
υπό του Διδασκάλου ΓΕΩΡΓΙΟΥ Β. ΣΤΡΑΤΗ
Τα τσούνια είναι ένα παιγνίδι μαζί και έθιμο, που επαίζετο παλαιότερα εις την Άνδρο και τώρα σχεδόν έχει εκλείψει, αμυδρώς μόνον διατηρείται εις μερικά ορεινά χωριά της Άνδρου, όπως εις το Βουνί της περιφερείας Κορθίου απ’ όπου κατάγεται και ο υποφαινόμενος και εξ ιδίας πείρας περιγράφει το έθιμον τούτο.
Είναι ένα ομαδικό λαμπριάτικο παιγνίδι, που παίζεται από μικρούς και μεγάλους. Αρχίζει το Πάσχα και τελειώνει οριστικά της Αναλήψεως με το «Χριστός Ανέστη». Παίζεται εις πλατείας ή άλλους ευρύχωρους τόπους ως εξής:
Κατασκευάζονται εννέα πάσσαλοι ύψους περίπου 0,50 μ. που λέγονται τσούνια. Εις το κάτω μέρος είναι επίπεδα, εις δε το άνω μέρος μυτερά, ως είναι ένα ξυσμένο μολύβι και στήνονται κατά τρεις σειράς εκ της επιπέδου επιφανείας των εις το χώμα, απέχοντα μεταξύ των, τόσων επί της αυτής σειράς, όσων και αι σειραί μεταξύ των από 0,40 έως 0.50 του μέτρου. Το μεσσαίον τσούνι της μεσαίας σειράς φέρει αντί μύτης κεφαλήν και ονομάζεται εννιάς. Άλλο απαραίτητον όργανο είναι ένα ξύλον κυλινδρικόν μήκους 0,20 έως 0,30 μ. και διαμέτρου περίπου 0,10 μ. ονομαζόμενον μπάλλα. Οι παίκται χωρίζονται εις δυο ισάριθμους ομάδας κατά τον εξής τρόπον. Ρίπτεται η μπάλλα εις απόστασιν 10 έως 15 μέτρων και 2 που χαρακτηρίζονται ως αρχηγοί των ομάδων και ονομάζονται «πρωτιές» πετούν προς την μπάλα ένα τσούνι, οποίου δε τσούνι πάει πιο κοντά στην μπάλα αυτός αποκτά το δικαίωμα να εκλέξει τον πρώτο συμπαίκτη του, που θα αποτελέσει το πρώτον μέλος της ομάδος του. Εν συνεχεία ο άλλος αρχηγός εκλέγει το πρώτο μέλος της ομάδος του φωνάζοντας κάθε φορά το όνομά του. Η διαλογή των παικτών ή ‘όπως αλλιώς ονομάζεται το διάλεγμα συνεχίζεται πότε δε από τον ένα και πότε δε από τον άλλον αρχηγόν μέχρις ότου εξαντληθούν όλοι όσοι επιθυμούν να λάβουν μέρος εις το παιγνίδι ή όσοι κριθούν ως ικανοί υπό των αρχηγών.
Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι κατά το διάλεγμα των παικτών ο κάθε αρχηγός προσπαθεί να εκλέξει τους πλέον ικανούς παίκτας, δια να σχηματίσει ισχυράν ομάδα. Οι εκλεγόμενοι μπορεί να είναι άνδρες ή γυναίκες έγγαμοι ή άγαμοι. Αφού θα τελειώσει η διαλογή, τότε στήνονται τα τσούνια, όπως προηγουμένως είπωμεν, εις 3 σειράς και εις την μεσσαίαν σειράν και το μέσον αυτής το τσούνι με το κεφάλι, που ονομάζεται εννιάς. Εν συνεχεία ορίζεται από τον έχοντα τον λόγον αρχηγόν, δηλαδή από αυτόν που πήγε το τσούνι του πλησιέστερον της μπάλας το μέρος απ’ όπου είναι υποχρεωμένοι όλοι να ρίξουν την μπάλα σημαδεύοντες με την σειρά και προσπαθούντες να ρίξουν όσον το δυνατόν με μια μπαλιά περισσότερα τσούνια. Αν κανένας ρίξει μόνον τον εννιά χωρίς συγχρόνως να ρίξει κανένα άλλο, τότε αυτό και μόνο λογαριάζεται για 9 πόντους. Αν όμως μαζί με τον εννιά πέσει και άλλο συγχρόνως τότε λογαριάζεται και ο εννιάς για 1 όπως και τα άλλα τσούνια. Μετά από το πέταγμα της μπάλας από μακριά μετρώνται τα ριφθέντα τσούνια και εν συνεχεία ο ίδιος παίκτης πηγαίνει πιο κοντά όσο κοντά θέλει και ξαναρίχνει την μπάλα, για να ρίξει όσον το δυνατόν περισσότερα τσούνια.
Εδώ και ριφθεί ο εννιάς μόνο δεν λογαριάζεται για 9 αλλά για 1. Το παίξιμο από κοντά λέγεται κούντημα. Το ίδιο κάνει ο αρχηγός της άλλης ομάδας και ακολουθεί ο παίκτης, που διαλέχτηκε πρώτος από τον πρώτο αρχηγό, έπειτα ο πρώτος του άλλου αρχηγού και έτσι εναλλάξ παίζοντες οι παίκται με την σειράν εκλογής των φθάνει η σειρά και πάλιν των αρχηγών και συνεχίζεται το παιγνίδι όπως πρώτα.
Τα τσούνια που ρίπτονται από τους παίκτας της κάθε ομάδας αθροίζονται και όποια ομάδα φθάσει πρώτη με το άθροισμα αυτό σε ένα εκ των προτέρων καθορισθέντα αριθμόν, που συνήθως ορίζονται αριθμοί λήγοντες εις 1 π.χ. 51, 61, 71, 81, 91, 101, τότε ανακηρύσσεται νικήτρια. Αν όμως πλησιάζοντας τον αριθμόν ρίξει τσούνια και το άθροισμα ανέλθει του προκαθορισθέντος όπως είπωμεν αριθμού, τότε κατεβαίνει εις το ήμισυ, δηλαδή αν έχει ορισθεί ο αριθμός 61 θα κατεβεί η ομάδα εις τα 31, οπότε οι άλλοι φθάνοντας πρώτοι εις τον προκαθορισθέντα αριθμόν κερδίζουν, αν βέβαια δεν έχουν την ίδια τύχη με τους προηγουμένους τους. Όταν κάποιος παίκτης ρίξει την μπάλα και δεν ρίξει κανένα τσούνι, τότε αυτό το ονομάζουν «φάλος». Αν ρίχνοντας την μπάλα συναντήσει αυτή τοίχο και επιστρέφοντας ρίξει τσούνι ή τσούνια τότε αυτό δεν λογαριάζεται και λέγεται τούτο «κώλωμα».
Η ομάδα που θα χάσει είναι υποχρεωμένη να φέρει τα μεζεδάκια και το κρασί για να κεράσει τους κερδισμένους αλλά και τους χαμένους. Το παιγνίδι αυτό επαναλαμβάνεται συνήθως μέχρις ότου δημιουργηθεί το κέφι και τότε αρχίζει ο χορός και το τραγούδι στην πλατεία του χωριού. Πλην αυτών που λαμβάνουν μέρος εις το παιγνίδι παρακολουθούν και άλλοι ή μάλλον σχεδόν όλο το χωριό διότι αυτό παίζεται κατά τις Κυριακάς ή εορτάς. Έτσι με ένα απλό εις οργάνωσιν και απλούστατο εις εκτέλεσιν παιγνίδι δημιουργείται μια αγνή διασκέδασις στα όμορφα ελληνικά χωριά μας, που δυστυχώς τείνει να εξαλειφθεί, διότι από τους περισσότερους μας νέους θεωρείται ότι ανήκει εις το παρελθόν και δεν αξίζει τον κόπο να λάβει θέσιν εις τας συγχρόνους διασκεδάσεις.
Δημοτικό Σχολείο Στενιών Άνδρου 28.5.1972
