Στρατηγός Ιωάννης Τσατσόμοιρος – Από την Άνδρο στη Μάχη του Ρίμινι

“…γύρισα πριν λίγο από την Ιταλία.
 Η Ταξιαρχία μας, η Ελληνική Ορεινή, πολέμησε στο Ρίμινι με τιμή.
 Είδα φίλους να πέφτουν,
 μα και παλικαρια να σηκώνονται στη θέση τους χωρίς φόβο.
 Έμαθα ότι η δύναμη δε βρίσκεται στα όπλα, αλλά στο φρόνημα.
 Όποιος πιστεύει στο δίκιο του και στον όρκο του, δεν νικιέται.”

Με αυτά τα λόγια ο στρατηγός Ιωάννης Τσατσόμοιρος δίνει το στίγμα της Πατρίδας, την έννοια του Ανδρός, την σημασία της Τιμής. Ο Ανδριώτης που πολέμησε στο Ρίμινι δικαίωσε στην πράξη τα λόγια του Αθηναίου Ιστορικού Θουκιδίδη: “Άνδρες πόλις και ου τείχη, ουδέ νήες ανδρών κεναί.” (Η ισχύς της πόλης είναι οι άντρες και όχι τα τείχη ούτε τα άδεια πλοία). Με ιδιαίτερη συγκίνηση η εφημερίδα δημοσιεύει το κείμενο που με την ευαισθησία του μελετητή, την αναλυτική σκέψη του φαρμακοποιού και την τρυφερότητα του εγγονού έγραψε ο Άρης Διαπούλης για τον παππού του. Τον στρατηγό Ιωάννη Τσατσόμοιρο.

Ενα κείμενο καταγραφή ζωής και ήθους, στις μέρες της αβεβαιότητας των θεσμών και εύθραυστων ισορροπιών που διάγουμε με σκεπτικισμό και αμφισβήτηση για τον Αγνωστο Στρατιώτη και το μνημείο του.

Στρατηγός Ιωάννης Τσατσόμοιρος – Από την Άνδρο στη Μάχη του Ρίμινι

Αφιερωμένο στη μνήμη του Παππού μου Ιωάννη Τσατσόμοιρου (1919–2003)

 Αξιωματικού του Πυροβολικού, μαχητή της VIII Μεραρχίας, του Ε.Κ.Κ.Α. και της Ταξιαρχίας Ρίμινι

Παιδικά χρόνια στην Άνδρο

Ο Ιωάννης Τσατσόμοιρος γεννήθηκε στην Άνδρο το 1919.
 Μεγάλωσε στην αστική Ανδριώτικη κοινωνία του μεσοπόλεμου που είχε γαλουχηθεί με πατριωτισμό και αγάπη για την οικογένεια
 Από μικρός έδειχνε επιμέλεια και προσήλωση στα γράμματα έχοντας μια φυσική ροπή ενσυναίσθησης απέναντι στο καθήκον, που θύμιζε αξιωματικό πριν την ώρα του.
 Οι παιδικές του αναμνήσεις ήταν δεμένες με τη θάλασσα, με τα καΐκια της Πλακούρας και τις ιστορίες των γεγονότων από τους Βαλκανικούς Αγώνες, το μεγάλωμα της Ελλάδας μας, αλλά και το δράμα  της Μικρασιάτικης καταστροφής. Άλλωστε σαν Πλακουριανός έγινε μάρτυρας την προσφυγιάς του Νειμποριού.

Οι σπουδές στη Σχολή Ευελπίδων

Το 1937 πέρασε επιτυχώς στην παλαιά Σχολή Ευελπίδων. Η Σχολή εκείνα τα χρόνια ήταν το φυτώριο της νέας γενιάς αξιωματικών που λίγο αργότερα θα έγραφαν ιστορία στο μέτωπο της Ηπείρου.
 Ο Παππούς ξεχώριζε για τη σοβαρότητα, την αυτοπειθαρχία και το ήθος του.
Αποφοίτησε το 1940, Τάξη ’40 Β ορκιζόμενος εν τάχει, για να προλαβει το μέτωπο  του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Ήταν μόλις 21 ετών στις 29-10-1940 όταν φόρεσε για πρώτη φορά τη στολή του Ανθυπολοχαγού Πυροβολικού.

Ο πόλεμος του 1940 – Η Μάχη του Καλπακίου

Με την κήρυξη του πολέμου, το φθινόπωρο του 1940, ο Παππούς  στάλθηκε στο μέτωπο της Ηπείρου. Εκεί  θα έδινε  τις πρώτες πραγματικές μάχες της ζωής του. Υπήρέτησε στο 8o Σύνταγμα Ορειβατικού Πυροβολικού της VIII Μεραρχίας υπό τον Υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο και έλαβε μέρος στη Μάχη του Καλπακίου – Καλαμά  εκεί όπου οι Έλληνες κατάφεραν το αδιανόητο, να σταματήσουν την προέλαση του ιταλικού στρατού. Ηταν ιστορικά οι πρώτοι που πέτυχαν νίκη απεναντι σε δυνάμεις του Άξονα και έμαθαν μέσα σε λίγες μέρες τι σημαίνει ευθύνη, απώλεια και πειθαρχία.
Ο ίδιος μας μιλούσε  συχνά για εκείνες τις αναμνήσεις και μας έλεγε για τον ενθουσιασμό και την αυταπάρνηση των απλών Ελλήνων μαχητών. 

Στα ελληνικά πυροβολεία, όπου υπηρετούσε ο Παπούς μου, ο ρόλος του ως αξιωματικός βολής -ουλαμάρχης- ήταν να  χτυπάει με ακρίβεια τις ιταλικές θέσεις και να προστατεύει τα Τμήματα ευζώνων μας που εφορμούσαν δια της λόγχης. Ως νεαρός ανθυπολοχαγός πυροβολικού ο παππούς ήταν κυρίως υπεύθυνος για τη λειτουργία και την ακρίβεια της βολής. Στο 75άρι πυροβόλο Schneider Δαγκλής Γαλλικής κατασκευής έδινε τις γωνίες, συντόνιζε το πλήρωμα, έλεγχε τη φόρτωση των οβίδων και δεχόταν τις διορθώσεις από τον παρατηρητή. Η κάθε βολή θα έπρεπε να ήταν μετρημένη. Όταν η αποστολή απαιτούσε μεγαλύτερη ισχύ, καθοδηγούσε την τοποθέτηση και τη χρήση των 105άριων — βαρύτερα βλήματα που απαιτούσαν πιο προσεκτικό χειρισμό και οργάνωση πυρομαχικών.
 Ήταν επίσης έφιππος, ιδιότητα που του έδινε κινητικότητα στο πεδίο: με το άλογο μετακινούνταν γρήγορα ανάμεσα στις θέσεις, έλεγχε θέσεις πυρός, μετέφερε διαταγές και έπαιρνε προσωπικά τον παλμό της μάχης. Έτσι συνδύαζε την τεχνική γνώση του πυροβολικού με την ταχύτητα και την ευελιξία ενός αξιωματικού στο πεδίο.

Η νίκη στο Καλπάκι σήμανε την αρχή της ελληνικής αντεπίθεσης.
 Η VIII Μεραρχία, μαζί με μονάδες της Ι Μεραρχίας και της ΙΙ Μεραρχίας,
 πέρασε τα σύνορα και προέλασε μέσα στην Αλβανία, καταλαμβάνοντας το Δελβίνο, τους Αγίους Σαράντα, την Κορυτσά και το Αργυρόκαστρο.

Μέσα σε λίγες εβδομάδες, οι στρατιώτες της Μεραρχίας —άνθρωποι απλοί, φαντάροι από τα χωριά της Ηπείρου, αξιωματικοί νέοι όπως Παππους μου— είχαν μετατρέψει την άμυνα, σε θρίαμβο και μπαινοντας στις Ελληνικες πολεις της  Β. Ηπειρου, θεωρούνταν  σαν απελευθερωτές.
 Η φήμη της VIII Μεραρχίας πέρασε στην ιστορία.
 Οι Ιταλοί με τρόμο την αποκαλούσαν «Μεραρχία του Θανάτου».

Η Κατοχή και η Αντίσταση – Με τον Συνταγματάρχη Ψαρρό

Μετά την κατάρρευση του μετώπου, ο Παππούς  επέστρεψε  όπως πολλοί αξιωματικοί του τακτικού στρατού, στην Αθήνα.  Το 1943 εντάχθηκε στην Ε.Κ.Κ.Α. (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωσις) — το φιλελεύθερο, πατριωτικό κίνημα υπό τον Συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό, το οποίο αγωνιζόταν για μια ελεύθερη και δημοκρατική Ελλάδα, μακριά από άκρα και εμφυλιακές λογικές.
 Υπηρέτησε στις δυνάμεις της ΕΚΚΑ στη περιοχη Γκιώνα ως διμοιρίτης αξιωματικος, έως τα τέλη του 1943.
Ο Ψαρρός υπήρξε για τον Τσατσόμοιρο παράδειγμα ηθικής και στρατιωτικής ευγένειας.
 Η δολοφονία του τον Απρίλιο του 1944 από δυνάμεις του ΕΛΑΣ τον συγκλόνισε βαθιά.
 Όπως πολλοί σύντροφοί του, αναγκάστηκε να διαφύγει από τη Ρούμελη προς την Αττική,
 και από εκεί να αναζητήσει τρόπο διαφυγής για τη Μέση Ανατολή.

Το ναυάγιο στο Τσεσμέ

Το ταξίδι προς τη Μέση Ανατολή λίγο έλειψε να αποβεί μοιραίο. Φεύγοντας νύχτα από το Πόρτο Ράφτη, επιβιβάστηκε με άλλους αξιωματικούς σε ένα μικρο καΐκι.
 Ο προορισμός ήταν τα τουρκικά παράλια, από όπου θα τους παραλάμβαναν οι Άγγλοι. Στο γραμμα του παππού προς την αδερφή του Μαντούλα αναφερει: “ 22-2-44 Αναχώρησις απο το Porto Rafti και αφιξις εις Τήνον. 22-2-44 Αναχώρησις εκ Τήνου. 26-2-44 και ώρα 2 και 15 μεσονύχτια το μικρο μας καΐκι όπου επέβαιναν 63 ατομα ναυαγει στην εισοδο του ορμου “Αγριλια” νοτίως του “Τσεσμε” . Αφου κολύμπισα  2 ώρες και 20 λεπτα βγαίνω ημιθανης στην ακτη. Εγω καταφερα και σώθηκα αφου σας γραφω τωρα, αλλα 5 αξιωματικοι βρηκαν τον θανατον. Ο θεος να τους αναπαύσει , έπεσαν υπέρ Πατρίδος”  

Το ναυάγιο αυτό ήταν για εκείνον σύνορο ζωής και θανάτου.

Η Ταξιαρχία Ρίμινι

Ένα μήνα αργότερα στις 3-3-44 ο Παππούς παρουσιάστηκε στον ελληνικό στρατό στην Ισμαηλία (Πόλη της Αιγυπτου) , όπου εκπαιδεύτηκε σε νεου τυπου αγγλικα πυροβολα προκειμενου να ενταχθεί στο Πυροβολικό της ΙΙΙ Ελληνικής Ορεινής Ταξιαρχίας.

Τον Σεπτέμβριο του 1944, μεταφέρθηκε στο ιταλικό μέτωπο και πολέμησε στη Μάχη του Ρίμινι Ρουβίκωνα, ως βοηθός αξιωματικού Βολής Πυροβολαρχίας.

Η μάχη αυτή αποτέλεσε έναν από τους λαμπρότερους σταθμούς του ελληνικού στρατού.
 Οι Έλληνες εισηλθαν την πόλη του Ρίμινι στις 21 Σεπτεμβρίου 1944 και από τότε η μονάδα τους ονομάστηκε επίσημα Ταξιαρχία Ρίμινι.

Η επιστολή του 1944

Στις 23 Νοεμβρίου 1944, λίγες εβδομάδες μετά την επιστροφή του στην Αθήνα,
 έγραψε στην αδελφή του Μαντούλα, στον γαμπρό του Αντώνη και στη μικρή του ανιψιά Εύα:

“ Αγαπημένοι μου,

Πέρασαν τριάμισι χρόνια χωρίς να σας γράψω. Τριάμισι χρόνια γεμάτα πόνο, αγωνία και αγώνες . Πέρασα τόσα μέρη, τοσους κινδυνους που σαν κινηματογραφικη ταινια περνα απο το μυαλό μου η περιπετειωδης ζωη των τισιμηση χρονων. Πρωτιστον καθηκον μας ειναι να ευχαριστουμε τον θεο που μετα απο τοση τρικυμια βρισκομαστε ολοι σωοι. Όλοι μιλούν για δημοκρατία,  όμως λίγοι καταλαβαίνουν τι σημαίνει στ’ αλήθεια να είσαι ελεύθερος άνθρωπος.
 Η ελευθερία δε χαρίζεται — κερδίζεται με πειθαρχία, με ευθύνη, με σεβασμό.
 Το να ζεις σε δημοκρατία δε σημαίνει να κάνεις ό,τι θέλεις, αλλά να πράττεις ό,τι πρέπει.

Θυμάμαι μια φράση που είπε ο Αντώνης: «Αυτοδιοίκηση της Δημοκρατίας».
 Έχει ωραίο ήχο, μα χρειάζεται καρδιά και νου για να τη στηρίξεις. κι αν δεν βρεθούν τίμιοι άνθρωποι να τον οδηγήσουν, φοβάμαι πως θα ξανακυλήσουμε σε διχόνοια.

Στην Άνδρο, έμαθα πως ήρθαν Άγγλοι στρατιώτες.
 Εύχομαι να μη φέρουν αναστάτωση, αλλά να βοηθήσουν ως ότου σταθεί ο τόπος στα πόδια του. Η πατρίδα έχει ανάγκη από ηγέτες με φρόνηση και ψυχή, όχι από φιλονικίες και μικροψυχίες.

Όσο για μένα, γύρισα πριν λίγο από την Ιταλία.  Η Ταξιαρχία μας, η Ελληνική Ορεινή, πολέμησε στο Ρίμινι με τιμή.  Είδα φίλους να πέφτουν,  μα και παλικαρια να σηκώνονται στη θέση τους χωρίς φόβο.  Έμαθα ότι η δύναμη δε βρίσκεται στα όπλα, αλλά στο φρόνημα.
 Όποιος πιστεύει στο δίκιο του και στον όρκο του, δεν νικιέται.

Τώρα που γύρισα, ησυχάζω λίγο, μα δεν ξεχνώ.  Δεν μπορώ να κοιτάξω τη ζωή όπως πριν.
 Ό,τι ζήσαμε, όσους χάσαμε, ό,τι είδαμε — όλα αυτά έγιναν δάσκαλοι.
 Μου έμαθαν πως τίποτα δεν είναι πιο ιερό από την Πατρίδα και τον Άνθρωπο.

Ας θυμόμαστε πως η ελευθερία δεν είναι μονάχα δικαίωμα — είναι καθήκον.
 Να είμαστε τίμιοι, να στεκόμαστε με ευθύνη, να μην αφήσουμε τη λήθη να σβήσει όσα έγιναν.
 Η γενιά που έρχεται πρέπει να ξέρει πως τίποτα δεν χαρίστηκε·
 πως κάθε αυγή αυτής της χώρας είναι ποτισμένη με αίμα και προσευχή.

Σας φιλώ όλους με αγάπη,
 Τσατσόμοιρος  Ιωάννης”

Μεταπολεμικη Πορεια 1945-1976

Μετά το τέλος του πολέμου, ο Παππούς  συνέχισε τη στρατιωτικη του σταδιοδρομία ως αξιωματικός του Τεχνικού Σώματος Στρατού αφού πρώτα φοίτησε στο Woolwich Polytechnic στο Birmingham της Αγγλίας, όπου ειδικεύτηκε στην Τεχνολογία και τη Μηχανική.

Ως καθηγητής στη Σχολή Ευελπίδων και διοικητής του Κέντρου Εκπαίδευσης Τεχνικού Στρατού (Κ.Ε.Τ.Ε.Σ.) υπήρξε πρωτοπόρος αξιωματικός του Τεχνικού Σώματος, με πνεύμα επιτελικό και προοδευτικό, σε εποχές που ο Ελληνικός Στρατός προσπαθούσε να σταθεί ξανά στα πόδια του.

Αναγνωρίστηκε από όλους για το ήθος, τη μεθοδικότητα και την ευγένειά του.
Διαμνημονεύσεις, επαίνους και εύφημες μνείες στο φάκελλό του μιλούν για έναν αξιωματικό που υπηρέτησε «με ανώτερη αντίληψη καθήκοντος και σπάνια ευσυνειδησία».
Αποστρατεύθηκε με τον βαθμό του Υποστρατήγου, έχοντας αφιερώσει περισσότερα από 30 χρόνια υπηρεσίας στην Πατρίδα.

Χρονικό Υπηρεσίας (1940–1971)

 Στις 27 Ιουλίου 1971 προήχθη σε Ταξίαρχο (ΦΕΚ 260/71)

Στις 22 Ιουλιου 1972 αποστρατεύτηκε 

Το 1976, κατόπιν αποφάσεως του Ειδικού Συμβουλίου Κρίσεων, επανήλθε στην ενεργό επετηρίδα με τον βαθμό Υποστρατήγου.

Απονεμηθέντα Μετάλλια και Διακρίσεις

1. Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας Γ΄ Τάξεως (1945)

2. Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας Β΄ Τάξεως (1951)

3. Πολεμικός Σταυρός Γ΄ Τάξεως (1942)

4. Πολεμικός Σταυρός Β΄ Τάξεως (1945)

5. Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων (1945)

6. Αργυρός Σταυρός του Γεωργίου Α΄ (1947)

7. Αναμνηστικό Μετάλλιο Εκστρατείας Μέσης Ανατολής (1952)

8. Σταυρός Ταξιαρχών του Φοίνικος (1965)

9. Σταυρός Ταξιαρχών του Γεωργίου Α΄ (1969)

10. Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας Β΄ Τάξεως (1970)

Επίσημες Διαμνημονεύσεις – Έπαινοι

• 1960: Διαμνημόνευση από το Διευθυντή Τεχνικού Σώματος/ΓΕΣ, Ταξίαρχο Κων. Γεράνιο, για “πολύτιμη υπηρεσία, εξαιρετική ευσυνειδησία και ανώτερη αντίληψη καθηκόντων”.

• 1963: Έπαινος από τον Συνταγματάρχη Γεώργιο Κοτσάνα (Κ.Ε.Τ.Ε.Σ.) “δια την πολυτίμην βοήθειαν και εξαίρετην υπηρεσίαν”.

• 1967: Εγκωμιαστική μνεία από το Αρχηγείο Στρατού για τη διοικητική του επίδοση.

  Χαρακτηριστικά Υπηρεσίας

“Επέδειξε απαράμιλλον εργατικότητα, ήθος, και στρατιωτική ευφυΐα.
 Συνέδεσε το τεχνικό σώμα με το πνεύμα της επιτελικής ακρίβειας και της επιστημονικής οργάνωσης.”

 (Από διαμνημόνευση Δ.Τε.Σ./ΓΕΣ, 1960)

Για την Τιμή και τη Μνήμη

Στην εποχή των εύκολων δακρύων δυστυχώς  η Μνήμη έχει γίνει εργαλείο. Βλέπουμε τραγωδίες, να μετατρέπονται σε πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης, ανθρώπους που πορεύονται πάνω στις στάχτες των άλλων, χωρίς σεβασμό, χωρίς αιδώ.

Και την ίδια ώρα, η φιγούρα του Άγνωστου Στρατιώτη, του αιώνιου φρουρού μπροστά στη Βουλή, γίνεται σκηνικό για συνθήματα και προσβολές.

Ξεχνούν πως κάτω από τη μαρμάρινη πλάκα κοιμάται η ουσία της Ελλάδας, οι άνθρωποι που δεν ζήτησαν τίποτα, ούτε για αξιώματα ούτε χειροκροτήματα.

Ο παππούς μου Ιωάννης Τσατσόμοιρος και όσοι σαν εκείνον στάθηκαν όρθιοι στο Καλπάκι, στο Ελ Αλαμέιν, στο Ρίμινι, έδωσαν το αίμα τους για έναν μοναχα λογο.

Για την τιμή και τον όρκο τους- “μέχρις εσχάτης  ρανίδος του αίματος υπέρ Πατρίδος”. 

Άρης Διαπούλης