Με αφορμή την πρόσφατη πρόσκληση του Σεβασμιωτάτου Πειραιώς κ. Σεραφείμ για την εκ νέου μεταφορά των τιμίων λειψάνων του Αγίου Νικολάου από την Ιερά Μονή της Άνδρου στον ομώνυμο Ι.Ν. Πειραιώς, προς αγιασμό και ευλογία των πιστών, θα θέλαμε να επισημάνουμε τη μεγάλη σημασία που έχουν, ιδιαίτερα για το νησί μας και την θρησκεία μας γενικότερα, τα μεγάλα και ιστορικά μοναστήρια, με τους ανεκτίμητης θρησκευτικής και ιστορικής αξίας φυλασσομένους εκεί πνευματικούς θησαυρούς.
Είναι η δεύτερη φορά που γίνεται η τιμητική αυτή πρόσκληση από τον Σεβασμιώτατο Πειραιώς προς τη Μονή του Αγ.Νικολάου της Άνδρου, ένδειξη του υπάρχοντος ιδιαίτερου σεβασμού. Προηγήθηκαν η μεγαλειώδης και συγκινητική υποδοχή που επιφυλάχθηκε το 2011 στο πρώτο λιμάνι της χώρας μας, οπότε ατέλειωτα πλήθη πιστών συνόδευσαν και συνέρρευσαν στον Ι.Ν. του Αγ. Νικολάου Πειραιώς για να προσκυνήσουν και αποτίσουν φόρο τιμής στον άγιο των θαλασσών. Παρόμοιες όμως στιγμές συγκίνησης εκτυλίχθηκαν και πάλι κατά την φετινή εκεί παρουσία του παρελθόντος Νοεμβρίου, όταν από την 1η μέχρι και την Κυριακή 15η του μηνός βρέθηκε στον ομώνυμο Ι.Ν. του Πειραιώς ο καθηγούμενος της Ι. Μονής Δωρόθεος Θεμελής, συνοδεύοντας τα τίμια λείψανα του αγίου. Είχε προηγηθεί η μεγαλειώδης υποδοχή και η απόδοση τιμών, όπως ακριβώς πριν από 4 χρόνια, ενώ η μεγάλη προσέλευση πιστών, ιδιαίτερα κατά την Κυριακή, 15η του μηνός, από Πειραιά, Ύδρα, άλλα νησιά και την ευρύτερη περιοχή ήταν εντυπωσιακή. Είναι οι ίδιες στιγμές που επαναλαμβάνονται κάθε φορά που ιερά λείψανα εκ της Μονής μεταφέρονται προς αγιασμό σε πλείστα σημεία της χώρας μας. Ενδεικτικά και μόνο θα αναφέρουμε τη συγκινητική περιγραφή, που περιλαμβάνεται στο περιοδικό «Η Αρναία της Χαλκιδικής» -που πρόσφατα παραλάβαμε-, όταν στις 22 Ιουλίου του 2014 μεταφέρθηκε εκεί λείψανο του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού από τη Ι. Μονή του νησιού μας, για τον εορτασμό των 300 χρόνων από τη γέννηση του αγίου, την μεγαλειώδη τιμητική υποδοχή που επιφυλάχθηκε παρουσία των τοπικών αρχών και τα πλήθη των προσκυνητών που συνέρευσαν στις ιερές ακολουθίες!
Είναι γνωστό, ότι από τα δέκα περίπου μοναστήρια που λειτουργούσαν στην Άνδρο μεταξύ 16ου και 18ου αιώνα, τα μεγάλα ιστορικά Πατριαρχικά -Σταυροπηγιακά, καθαγιασμένα από πλήθος λειψάνων μεγάλων και θαυματουργών αγίων αλλά και ιστορικών πνευματικών θησαυρών, που θεία χάριτι διαφυλάττουν, είναι η Μονή της Ζωοδόχου Πηγής- Αγίας (σταυροπηγιακή από το 1612), η Μονή Παναχράντου (σταυροπηγιακή από το 1683) και η πλησίον των Αποικίων Μονή του Αγίου Νικολάου (σταυροπηγιακή από το 1703).
Αναφορικά με την τελευταία, που κατά την παράδοση κτίστηκε τον 16ο αιώνα από αγιορείτες μοναχούς στα ερείπια ναού βυζαντινών χρόνων, του 11ου ίσως αιώνα, ανακηρύχθηκε πλειστάκις σταυροπηγιακή διά Πατριαρχικών Συγγιλίων διαφόρων Πατριαρχών, μεταξύ των οποίων και του Γρηγορίου του Ε΄. Απέκτησε έτσι μεγάλη φήμη και πολλά μετόχια εντός και εκτός Άνδρου, μεταξύ των οποίων στην Κων/πολη, την Προποντίδα, τη Σμύρνη. Στη διαδρομή των αιώνων η δύναμη της Μονής έφθασε ακόμα και τους 50 μοναχούς, ανάμεσά τους και ονόματα αρχιερέων.
Στους εκεί φυλασσόμενους πνευματικούς θησαυρούς περιλαμβάνεται η ιδιαίτερης ιστορικής και θρησκευτικής αξίας εικόνα της Παναγίας Μυροβλύτισσας, μεταφερθείσα εκ του Ι.Ναού των Βλαχερνών Κων/πόλεως τον 16ο αιώνα, η θαυματουργός εικόνα της Θεοτόκου της «Ρίζης Ιεσσαί», η αργυροκέντητος εικόνα του Αγίου Νικολάου, ποίημα Λεοντίας μοναχής εκ Σμύρνης, του 17ου αιώνα και πλήθος άλλων. Φυλάσσονται επίσης ιερά λείψανα πολλών αγίων, του Αγίου Νικολάου του εν Μύροις της Λυκίας, πρωτίστως, όπου είναι αφιερωμένη η Μονή και η κάρα του Αγίου Νικολάου του Νέου του εν Βουνένοις, στο Συναξάρι του οποίου αναφέρεται χαρακτηριστικά: «…εν Κων/πόλει μετακομιζομένη, πολλά και άπειρα θαύματα επιτελεί, όπου αν προσκληθεί εις αγιασμόν». Επίσης φυλάσσονται η γνάθος του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, λείψανα της Αγ. Μακρίνης, αδελφής του Μ.Βασιλείου, του Αγ. Ιωσήφ του από Αριμαθαίας, κηδευτή του Ιησού και πλήθος άλλων, προς ευλογία και χάρη των αιτούντων ευλαβών προσκυνητών. Στο άριστα σήμερα τακτοποιημένο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται παλαιές εικόνες, ιερά σκεύη, άμφια κλπ, ενώ στην πολύ αξιόλογη βιβλιοθήκη υπάρχει μεγάλος αριθμός παλαιών χειρογράφων, συγγιλίων και εγγράφων.
Κατά τον 18ο αιώνα, η Μονή συμμετείχε στο εν εξελίξει μοναχικό κίνημα των Κολλυβάδων, του οποίου πολλοί εκπρόσωποι διήλθον εκ της Μονής. Μεταξύ αυτών ο εξ Άνδρου Αυξέντιος, που διέλαμψε στη Μ.Ασία, η μνήμη του οποίου τιμάται σήμερον πανηγυρικώς στο Σταυρό Χαλκιδικής. Ιστορικά η Μονή συνεισέφερε γενναίως στην Επανάσταση του ’21, ενώ λειτούργησε εκεί παράρτημα της Φιλικής Εταιρείας Κυκλάδων, κρυφό σχολείο, τυπογραφείο και βιβλιοδετείο. Στη Μονή εκάρη ο μοναχός Σαμουήλ, γνωστός για την εθνική του δράση κατά την Επανάσταση στο Κούγκι της Ηπείρου, ενώ εκ της Μονής διήλθε, μεταξύ άλλων και η Αγία Φιλοθέη, προκειμένου να ενισχυθεί στην ιεραποστολική και φιλανθρωπική της δράση.
Το καθολικό της μονής, με πρόσοψη από φαιά και λευκά μάρμαρα, είναι έργο μαστόρων από τη Χίο, στα μέσα του 18ου αιώνα. Της ιδίας περιόδου είναι και το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο, που έχει χαρακτηρισθεί από ειδικούς καλλιτεχνικό κειμήλιο. Στους χώρους της Μονής και στον περιβάλλοντα αριθμούν περί τα 20 πλήρως ανακαινισμένα παρεκκλήσια, ενώ γύρω στα 40 αριθμούν σε όλο το νησί.
Λόγω της ιδιαίτερης θρησκευτικής και ιστορικής αξίας, η Μονή έχει καταστεί πλειστάκις αντικείμενο επιστημονικής μελέτης από καθηγητές και λοιπούς καταξιωμένους επιστήμονες και ιστορικούς, μεταξύ των οποίων ο δικός μας Δ. Πασχάλης και μετέπειτα ο αείμνηστος ιστορικός βυζαντινολόγος Δ. Ι. Πολέμης. Ο τελευταίος σε διάφορες μελέτες του και ιδιαίτερα στο ογκώδες έργο του με τίτλο «Μοναστηριακά του Αγίου Νικολάου» (τόμος 32 Ανδριακών Χρονικών), ένα έργο πολυετούς και λεπτομερέστατης έρευνας, παρέχει ένα μεγάλο πλήθος ιστορικών στοιχείων από τη μακρόχρονη διαδρομή της Μονής διά μέσου των αιώνων. Κατά τον 18ο αιώνα και ιδίως την περίοδο ηγουμενίας του Ιακώβου Ραϊση, από τα Αποίκια, η Μονή έλαμψε επεκταθείσα κτιριακά, η δε φήμη της ξεπέρασε κάθε όριο, φθάνοντας όχι μόνο στην ευρύτερη νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα, μέχρι Βόρειο και Θράκη, αλλά και στην Κων/πολη, Βλαχία και Προποντίδα, Μ.Ασία, Δυρράχιο και Βενετία. Οι Αγιονικολαϊτες μοναχοί καλούνταν και επισκέπτονταν τακτικά τις περιοχές αυτές. Έτσι, ο εξ Αποικίων Ηγούμενος Ιάκωβος Ραϊσης έλαβε τον τίτλο του «κτήτορα της περιώνυμης πλέον Πατριαρχικής Μονής». Μετέπειτα, κατά την Επανάσταση, που όπως προαναφέρθηκε η Μονή είχε σημαντική συμβολή, αλλά και στη συνέχεια, ακολούθησαν δύσκολοι περίοδοι, κατά τη διάρκεια των οποίων εκποιήθηκαν εξ ανάγκης ή απωλέστηκαν μετόχια και λοιπές περιουσίες, ιδιαίτερα εκτός Άνδρου, ενώ η δύναμή της και η φήμη μειώθηκαν σημαντικά. Μετά το 1950 πραγματοποιήθηκε μερική αποκατάσταση και μικρής έκτασης επισκευές. Όμως, όπως είναι πλέον ευρέως γνωστό και όπως επισημαίνει ο αείμνηστος Δημήτριος Πολέμης, η ουσιαστική ανακαίνιση και η γενική ανασυγκρότηση της Μονής πραγματοποιήθηκε την περίοδο μετά το 1980, χάρη στις έντονες προσπάθειες, το ζήλο και τη φιλοκαλία του νυν Ηγουμένου Δωροθέου Θεμελή, έτσι ώστε σήμερα η όλη αποκατάσταση της Μονής να είναι εντυπωσιακή, ακολουθώντας το αυστηρό αγιορείτικο ύφος. Μάλιστα, στην περίοδο αυτή, για πρώτη φορά κατά τα τελευταία εκατό έτη προσήλθαν και νέοι μοναχοί. Ο θετικότατος αντίκτυπος της ουσιαστικής και εντυπωσιακής ανασυγκρότησης της Μονής και της σημερινής μεγάλης φήμης της, που επανακτήθηκε, είναι η προσέλευση μεγάλου πλήθους προσκυνητών όχι μόνο από τη χώρα μας αλλά και εκτός. Από την προσωπική μας εμπειρία θα καταθέσουμε χαρακτηριστικά τούτο: ακαδημαϊκοί- καθηγητές, λοιποί ιστορικοί και άλλοι επιστήμονες, που φιλοξενήσαμε στα πλαίσια διημερίδων, συνεδρίων και λοιπών εκδηλώσεων, που οργανώσαμε τα προηγούμενα χρόνια από πλευράς του πολιτιστικού φορέα που υπηρετήσαμε, αλλά και γνωστοί ιερωμένοι, που έτυχε να επισκεφθούν τη Μονή, έμεναν ιδιαίτερα εντυπωσιασμένοι από την ευταξία και την όλη υποδειγματική ιεροπρέπεια του χώρου, έτσι ώστε να ομιλούν πλέον με συγκίνηση για την ευτυχή γνωριμία και το προσκύνημά τους αυτό. Άλλωστε, οι κάτοικοι του νησιού μας και ιδιαίτερα ο ναυτικός κόσμος είναι πολύ γνωστό ότι τιμούν την περιώνυμη Μονή του Αγίου Νικολάου, τον «Φάρο αυτό της Ορθοδοξίας», με την τόσο πλούσια ιστορία από τα βάθη των αιώνων και τον πλούτο των πνευματικών θησαυρών και ιερών κειμηλίων που «θεία χάριτι» διαφυλάττει. Αποτελεί έτσι η περιώνυμη πατριαρχική-σταυροπηγιακή Μονή του Αγίου Νικολάου «στας Ώρας» μια μεγάλη κληρονομιά και ευλογία για το νησί μας, προβάλλοντάς το στο πανελλήνιο και εκτός αυτού !
Αυγουστής Μπάλκας
