Κείμενο – Φωτογραφίες: Άννα Μ. Βούλγαρη
Η Εταιρεία Ανδρίων Επιστημόνων επανέκαμψε στην Άνδρο. Διοργάνωσε επίσκεψη – ξενάγηση στο Μουσείο της Παλαιόπολης και τον Αρχαιολογικό χώρο με “ξεναγό” την ομότιμη καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας στο Τμήμα Ιστορίας – Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών Λυδία Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα. Εξαιρετική συγκυρία για μια “νέα αρχή” της ΕΑΕ.
Πόσοι από εμάς που διαβαίνουμε πέρα-δώθε τον αυτοκινητόδρομο Χώρας – Γαυρίου έχουμε σταματήσει στο ύψος του Αρχαιολογικού Μουσείου και έχουμε πάρει το μονοπάτι 9α (Andros Routes) προς τα κάτω του δρόμου εκεί που οι αιμασιές σμίγουν με την θάλασσα; Λίγοι! Σίγουρα όμως όλοι θα θέλαμε κάποτε να κατέβουμε μέχρι εκεί! Να που αυτό το αόριστο “κάποτε” ήρθε την Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου, μια μέρα όπου τα τεράστια σύννεφα έκρυβαν τον ήλιο και έκαναν την ημέρα ιδανική και περπάτημα.
‘”Η Παλαιόπολη ήταν η αρχαία πρωτεύουσα της Άνδρου, εκτεινόταν σε μια περιοχή περίπου εξακοσίων στρεμμάτων από την παραλία μέχρι εκεί που βρίσκεται σήμερα το ξωκκλήσι του Αγίου Δημητρίου. Η πλαγιά που αναπτύχθηκε η πόλη διέθετε δυό φυσικά σημαντικά προσόντα, φυσική οχυρότητα και υδάτινο πλούτο. Η Αρχαία Άνδρος ήταν, μια εκτεταμένη και ευημερούσα πόλη, που έλεγχε το νησί έως τους Παλαιοχριστιανικούς χρόνους” {Παλαιόπολη Ανδρου. Τριάντα χρόνια ανασκαφικής έρευνας, Λυδία Παλαιοκρασσά – Κόπιτσα. Εκδόσεις: Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2017}
Η επίσκεψη ξεκίνησε από το κομψό Αρχαιολογικό Μουσείο Παλαιόπολης Άνδρου όπου εκτίθενται γλυπτά, αγγεία, νομίσματα και επιγραφές. Μεταξύ των πολλών εκθεμάτων ένα μάρμαρο της Ελληνιστικής εποχής με χαραγμένο ένα ύμνο στην Ίσιδα που θυμίζει παρακλητικό κανόνα της Χριστιανοσύνης και αποδεικνύει πως οι άνθρωποι ανά τους αιώνες επικαλούνται τα θεία με παρόμοιο τρόπο.
Η πρόσβαση στον αρχαιολογικο χώρο δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ο κατήφορος είναι τραχύς, η διαδρομή υπέροχη αλλά αρκετά μεγάλη. Περάσαμε μέσα από ένα τούνελ από καλάμια, ένα μικρό ρέμα με λίγο νερό, κατεβήκαμε σκάλες. Κάποιοι προνοητικοί είχαν μαζί τους μπαστούνια πεζοπορία, οι υπόλοιποι πιανόμαστε στους τοίχους. Λίγο πριν το τέλος και την είσοδο στον αρχαιολογικό χώρο κατεβήκαμε μια απότομη “βαπορίσια” πετρόσκαλα έτσι σαν υπενθύμιση πως οι δρόμοι δεν είναι ποτέ μόνο ίσιοι!
Περιηγηθήκαμε στο χώρο της Αγοράς, είδαμε το σχιστολιθικό τείχος, τον δρόμο με τις μεγάλες πλάκες “που πιθανότατα οδηγούσε στο λιμάνι”, είδαμε τους κτιστούς αποχετευτικούς αγωγούς και το φθαρμένο από τα βήματα μαρμάρινο σκαλοπάτι.
Όσο πλησιάζαμε προς την παραλία πλήθαιναν τα θραύσματα. Περπατούσαμε στον αρχαιολογικό χώρο και μια αιμασιά πιο πάνω από το επίπεδο που στεκόμασταν ήταν ένα καλλιεργημένο χωράφι, μερικές αιμασιές παρά πάνω μια εκκλησία. Κυπαρίσσια, ελιές, βελανιδιές, συκιές και πολλές καλαμιές δημιουργούσαν μια ατμόσφαιρα γαλήνης.
Με υλικά από τους προηγούμενους
Τοίχοι που έχουν φτιαχτεί από τα υλικά περασμένων χρόνων. Επιγραφές και μάρμαρα, πέτρες πάνω σε πέτρες. Η κάθε γενιά χτίζει με υλικά που βρίσκει από τους προηγούμενους. Τα πιο συμαντικά θραύσματα έχουν μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό μουσείο Άνδρου (Χώρα).
Στην Παλαιόπολη επίσης αποκαλύφθηκαν δύο νεκροταφεία με σημαντικά επιτύμβια γλυπτά (4ος αι. π. Χ.) καθώς και λείψανα πρωτοβυζαντινών βασιλικών.
Τα ψάρια στο ψυγείο!
Στο Κτίριο Δ ανήκε “ημιυπόγειος χώρος, σε επαφή με το δυτικό του τοίχο, τα ευρήματα από τον οποίο, όπως μαρμάρινες τράπεζες, χρηστική κεραμική, οστά ψαριών και βελόνες εχινών τον σχετίζουν με ιχθυαγορά”
Σύντομο ανασκαφικό χρονολόγιο
Η πρώτη ανασκαφική έρευνα στην Παλαιόπολη έγινε το 1830 από τον αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη. Αποκαλύφθηκαν κίονες, δύο κιονόκρανα, κατώφλια, τμήμα ψηφιδωτού και επιγραφές. Το 1932, προς τα ανατολικά, από τον ιδιοκτήτη του χωραφιού Δ. Λουκρέζη βρέθηκαν τα αγάλματα του Ερμή (της Άνδρου) και της “Μεγάλης Ηρακλειώτισσας” Τα αγάλματα αρχικά μεταφέρθηκαν στο μουσείο Αίγινας, αργότερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το 1981 στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου.
Η πρώτη συστηματική έρευνα έγινε το 1935 από τον τότε έφορο αρχαιοτήτων Νικόλαο Κοντολέοντα. Περιορισμένες έρευνες έγιναν από αρχαιολόγους του υπουργείου πολιτισμού 1975 και 1985. Εκείνη τη χρονιά οι Ανδριώτες αρχαιολόγοι Μιχάλης Τιβέριος και Λυδία Παλαιοκρασσά έκαναν επιφανειακή έρευνα σε όλη την πλαγιά. Η ανασκαφή άρχισε το 1987. Από το 1991 την έρευνα διεξάγει αποκλειστικά το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Συμμετέχοντες – Συμμετέχουσες
Την ξενάγηση – επίσκεψη στο Αρχαιολογικό μουσείο καθώς και στον Αρχαιολογικό χώρο παρακολούθησαν πολλοί. Όπως η Έπαρχος Άννα Βρεττού, οι Αντιδήμαρχοι Άννα Βολίκα, Λασκαρώ Στεφάνου, Σπύρος Τσαούσης, Αλέξανδρος Αυγουστίνος. Οι υποψήφιες στις αυτοδιοικητικές εκλογές 2023, Εφη Βουτσινά, Αττική Πιάγκου. Η πρόεδρος του Συλλόγου Μαινήτων Δέσποινα Χατζόγλου, του Φιλοπροόδου συλλόγου το “Γαύριο” Μπέττυ Κωνσταντινίδου. Φυσικά η πρόεδρος της εταιρείας Ανδρίων Επιστημόνων Ελένη Σαλουβάρδου, η αντιπρόεδρος Αμαλία Τηνιακού. Η ΕΑΕ παίρνει και τα εύσημα για την εκδήλωση. Θερμές ευχαριστίες στην κυρία Παλαιοκρασσά για το “ταξίδι” στο παρελθόν του νησιού μας.
Τι μέλλει γενέσθαι – Η έκπληξη!
Καλές οι ανασκαφές αλλά θα τα δούμε κάποτε όλα μαζί σαν ένα σύνολο νοικοκυρεμένα; Οπως μας είπε η κυρία Παλαιοκρασσά έτσι θα γίνει τα επόμενα χρόνια. “Η Ακρόπολη, η Αγορά, ο ναός του Απόλλωνα, ο ναός της Δήμητρας (αν είναι της Δήμητρας?), ένα ταφικό συγκρότημα, μαζί με τα νεότερα ευρήματα, δηλαδή όλος ο αρχαιολογικός χώρος να γίνει επισκέψιμος” Όλη η πλαγιά θα είναι επισκέψιμη! Απίστευτο; Την προμελέτη πραγματοποιεί το Πανεπιστήμιο Αθηνών με πόρους από δικά του κονδύλια με την συνδρομή της ΕΑΕ και του ιδρύματος Μωραΐτη.
Με αυτή την εξαιρετική είδηση πήραμε “ανάλαφροι” τον ανήφορο, ίσως η είδηση ότι ο χώρος θα γίνει επισκέψιμος να μας έδωσε ώθηση. Μην σας φαίνεται αστείο. Οι αρχαιολογικοί χώροι κρύβουν μια τεράστι ενέργεια μέσα τους. Οι επισκέψεις είναι σχεδόν λυτρωτικές.
Εκδόσεις για την Παλαιόπολη
—Η ανασκαφή στην Παλαιόπολη συμπλήρωσε τα 24 χρόνια!
Λυδία Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα
https://andriakipress.gr/2010/anaskafi-stin-palaiopoli
—Παλαιόπολις Άνδρου. Τα οικοδομικά από την προανασκαφική έρευνα. Επιμέλεια Λυδία Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα.
www.kaireios.com/el/ekdoseis/palaiopolis
—Παλαιόπολη Άνδρου, Τριάντα χρόνια ανασκαφικής έρευνας
Επιστημονική επιμέλεια Λυδία Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα. Εκδόσεις: Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2017
www.kaireios.com/el/ekdoseis/palaiopolis-andros
