Από την πρόσφατη επίσκεψή μας στη Σύρο. Όπου καταδικάστηκε, φυλακίστηκε και υπέστη μαρτυρικό θάνατο ο Καΐρης!
Του ΑΥΓΟΥΣΤΗ ΜΠΑΛΚΑ
Κατά την πρόσφατη αυτή επίσκεψή μας, αποκομίσαμε ότι τα τελευταία πενήντα ή και περισσότερα χρόνια, η Σύρος επιχειρεί με πολλούς τρόπους να αποκαταστήσει και τιμήσει τη μνήμη του μεγάλου Διδασκάλου και σοφού Κυκλαδίτη ανδρός, που διασύρθηκε στο εκεί Πλημμελειοδικείο, το 1852.
Εκτός από την αφιέρωση αιθούσης, ο Δικηγορικός Σύλλογος Σύρου, με το βάρος της καταδικαστικής αυτής απόφασης, οργάνωσε πριν κάποια χρόνια διήμερες εκδηλώσεις μνήμης και ανήγειρε με πρωτοβουλία και δαπάνη του την ορειχάλκινη προτομή του φιλοσόφου στον κήπο, έμπροσθεν του δικαστικού Μεγάρου.
Τα αποκαλυπτήρια της προτομής πραγματοποιήθηκαν το πρωί της Κυριακής, 23 Ιουνίου 1991, ενταγμένα σε πλαίσιο διήμερων εκδηλώσεων για την αποκατάσταση της μνήμης του φιλοσόφου στον τόπο της καθόλα άδικης καταδίκης του και του μαρτυρικού του θανάτου.
Ο καλλιτέχνης δημιουργός της προτομής ακολούθησε τα στοιχεία του βρετανού προσωπογράφου του Καΐρη, Frederic Watts, στην προσπάθειά του να αποδώσει τα χαρακτηριστικά του Διδασκάλου, σε συνδυασμό με μια αφαιρετική επεξεργασία, ιδιαίτερα όσον αφορά τα «άϋλα μάτια», δημιουργώντας έτσι επιτυχώς ένα «ψυχογραφικό πορτραίτο»… Στην ορειχάλκινη επιγραφή, που βρίσκεται κάτωθεν της προτομής παρέχεται η σχετική αφιέρωση.
Τα αποκαλυπτήρια (σύμφωνα με περιγραφή από το «Τόποι μνήμης της Ελληνικής Επανάστασης του 1821») έγιναν το πρωί της Κυριακής, 23/6/1991, σε πλαίσια ισχυρού συμβολισμού, από τον τότε αντιπρόεδρο του Αρείου Πάγου κ.Λινάρδο, με τη συμμετοχή πλήθους λειτουργών της πολιτείας, όπως η Νομάρχης Κυκλάδων κα Πατριανάκου, ο βουλευτής Ι. Μανούσος, ο δήμαρχος Ι.Δεκαβάλλας και ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Σύρου Δ.Ρούσσος, ενώ παραβρέθηκε και εκπρόσωπος της Εκκλησίας. Είναι βέβαια γνωστό, ότι λίγες μόλις μέρες μετά τον θάνατό του, το 1853, ακολούθησε η άρση της καταδικαστικής απόφασης από τον Άρειο Πάγο!
Μετά την τελετή έγινε κατάθεση στεφάνων, μεταξύ των οποίων και του δημάρχου Άνδρου Λ.Βούλγαρη. Επίσης, η τήρηση ενός λεπτού σιγής, στη μνήμη του τιμώμενου και τέλος οι μνημόσυνοι ύμνοι από την Βυζαντινή χορωδία του περικαλλούς ιερού ναού του Αγίου Νικολάου. Στην ομιλία εκ μέρους των διοργανωτών ο δικηγόρος Αντ.Συρίγος, αναφέρθηκε στη μεγάλη προσφορά του Καΐρη στο έθνος μας και στο εύρος της διανόησής του, ενώ απέδωσε την άδικη καταδίκη του στις υπάρχουσες τότε πολιτικές διενέξεις, αλλά και στους φόβους για τις ιδέες του από πλευράς της Εκκλησίας και της Πολιτείας. Εξέφρασε μάλιστα την άποψη, ότι στα πλαίσια της γενικότερης προσπάθειας αποκατάστασης της μνήμης του διδασκάλου, θα πρέπει ίσως να εξεταστεί το ενδεχόμενο μιας ευνοϊκότερης προσέγγισης και από πλευράς της Εκκλησίας. Τέλος γίνονταν λόγος για μια ανακίνηση, επί το δικαιότερο, της δίκης που διεξήχθη το 1852 στο Πλημμελειοδικείο της Σύρου.
Στη συνέχεια και κατά την επίσκεψή μας στην περιοχή του λοιμοκαθαρτηρίου Σύρου, στον περίβολο του οποίου ενταφιάστηκε νύκτα υπό αστυνομική επιτήρηση, άνευ τελετής ο Καΐρης και χωρίς την παρουσία δικών του προσώπων, διαπιστώσαμε, ότι ο αναζητούμενος χώρος παραμένει αδιευκρίνιστος. Αυτό βεβαιώνει και ο πρόεδρος του εδώ και χρόνια λειτουργούντος Συλλόγου Λαζαρέττων. Το ογκώδες μάρμαρο, που έχει αποτεθεί στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Αγίου Ελευθερίου, και υποδεικνύεται από τους περιοίκους ως μάρμαρο ταφής του Καΐρη, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ως τέτοιο. Αυτό τονίζει και ο πρόεδρος του τοπικού Συλλόγου, διευκρινίζοντας ότι το σημείο ταφής του Θεόφιλου παραμένει σήμερα εντελώς ακαθόριστο. Επιβεβαιώνονται έτσι πλήρως οι θέσεις των φίλων καθηγητών, κατά την παρουσίαση του έργου μου στην Άνδρο, του ομότιμου καθηγητή και ακαδημαϊκού Μιχάλη Τιβέριου και του επίσης ομότιμου καθηγητή Δημήτρη Κυρτάτα, στις 9 Αυγούστου του 2023.
Είναι ίσως εντυπωσιακό, να προσθέσουμε ακόμα, ότι στη δεκαετία του 1980 ο Δήμος Σύρου μετασκευάζοντας παλαιές αποθήκες στα Λαζαρέττα, δημιούργησε ένα καλαίσθητο θεατρικό χώρο, που θέλοντας να τιμήσει τον φιλόσοφο του νησιού μας Θεόφιλο, έδωσε στο Θέατρο το όνομα της αδελφής του Ευανθίας. Ο χώρος χρησιμοποιείται σήμερα για διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις από τοπικούς φορείς.
Συζητώντας με τον πρόεδρο του τοπικού Συλλόγου, Παρασκευά Ζαχαρίου, το ενδεχόμενο να επισκεφτούν και την Άνδρο, γενέτειρα του φιλοσόφου, την Καΐρειο Βιβλιοθήκη, που ιδρύθηκε για την προβολή του έργου του, την πατρογονική του οικία, τον χώρο της Σχολής του και όλα τα σχετικά με τον φιλόσοφο, μας δηλώθηκε ότι η ιδέα θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μέσα στον επόμενο χρόνο, συμμετέχοντας στην κίνηση αυτή και πολλοί ευαισθητοποιημένοι φίλοι Συριανοί. Μάλιστα προστέθηκε, πως θα ήταν ευκαιρία να εμφανιστεί στην Άνδρο το έργο «Νικήρατος» της Ευανθίας Καΐρη, από τον θεατρικό Σύλλογο Σύρου. Ως γνωστό, πρόκειται για έργο εμπνευσμένο από την ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου !