Ένα κομμάτι ιστορίας ανάμεσα μας….
Τον έβλεπα με το ποδήλατο του να ανηφορίζει στην αγορά της Χώρας. Και χρόνια άκουγα το όνομα του. Τον είχα δει και στο γωνιακό βιβλιοχαρτοπωλείο στην πλατεία Καϊρη. Κάποια στιγμή έτυχε να τον γνωρίσω. Και ήταν μια έκπληξη. Ένθερμος. Εξωστρεφής. Ένα ορθάνοικτο βιβλίο. Ένα μεγάλο παιδί. Με ότι αυτό συνεπάγεται. Ο λόγος για τον Αντώνη Πολέμη έναν από τους τελευταίους μιας σημαντικής γενιάς που πρόλαβε την προπολεμική Άνδρο, που έζησε την κατοχή και που δημιούργησε στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Ξεκινήσαμε έναν κύκλο συζητήσεων. Για τα παλιά. Αλλά και για τα σημερινά. Η χαρά του νεανική. Η προσφορά του γενναιόδωρη. Το αρχείο του ανεξάντλητο. Οι μνήμες του κατά κύματα. Οι αφηγήσεις του ακούραστες. Ήταν μια ζωντανή αποδελτίωση μιας κοινωνίας που έφυγε ανεπιστρεπτί.
Σε μια από τις συναντήσεις μας, Σάββατο πρωί, στον χώρο του τυπογραφείου Καραουλάνη μου είπε καθώς έφευγα: «Γράψε για το τυπογραφείο Καραουλάνη. Είναι χαρά κάθε Σάββατο πρωί όλο το καλοκαίρι να ξεναγώ και να μιλώ σε όσους έρχονται. Τελευταία είχαν έρθει κάτι μαθητές και χάρηκα πολύ…».
Μερικές από τις μνήμες του που μου αφηγήθηκε θα επιχειρήσω να συνθέσω σήμερα. Ξεκινώ χρονολογικά από τα σπάνια τηλεγραφήματα της περιόδου των Βαλκανικών Πολέμων που έβγαζε σε ειδησεογραφικά δελτάρια ο προπάππους του Λορέντζος Καραουλάνης. Τα είχε βρει τυχαία και τα διαφύλαξε ως κόρη οφθαλμού.
Στη συνέχεια με ταξίδεψε στην μεσοπολεμική Άνδρο όταν το νησί βίωνε ακόμα τα τελευταία κύματα της ναυτικής ακμής που του έδωσε το προσωνύμιο «Μικρά Αγγλία». Και ακολούθως πέρασε στην Κατοχή. Μου μίλησε για τους Γερμανούς και τους Ιταλούς. Αλλά και για το τυπογραφείο που συνέχισε να το δουλεύει με τρεις Ιταλούς τυπογράφους: «Που ήταν μάστορες»!
Ακολούθως μου έδειξε ένα σπάνιο χειρόγραφο λεύκωμα το οποίο κρατούσε τότε. Στο λεύκωμα του νεαρού Πολέμη έγραφαν με ψευδώνυμο οι ανήσυχοι φίλοι του εκείνης της δύσκολης εποχής. Και ασχολούντο με τα μεγάλα ερωτήματα, αλλά και τις φιλολογικές αναζητήσεις των νέων εκείνης της τραγικής περιόδου. Το λεύκωμα ήταν κάτι σαν ένα μικρό «ημερολόγιο» αισθημάτων, ιδεών, προσδοκιών.
Διαβάζοντας το επιβεβαίωσα ακόμα μια φορά πως μέσα και στο πιο σκοτεινό τοπίο υπάρχει πάντα ένα φως. Ένα φως που αναδυόταν από τις χειρόγραφές και πυκνογραμμένες σελίδες του. Ένα φως που εικονογραφούσε με ταλέντο του ο Ανδριώτης ζωγράφος Δομένικος Βαρδακώστας.
Το λεύκωμα του Αντώνη Πολέμη αποτελεί σπάνιο και εξαιρετικό δείγμα γραφής μιας μακρινής τώρα πια εποχής για την Άνδρο. Και θα το καταθέσει κάποια στιγμή στην Καϊρειο Βιβλιοθήκη για να αξιοποιηθεί καθώς αποδελτιώνει ένα κομμάτι από την πνευματική διαδρομή του νησιού μας.
Ο κυρ-Αντώνης μετά με ταξίδεψε στην μεταπολεμική εποχή. Τα πρώτα δύσκολα χρόνια της ανοικοδόμησης. Μου μίλησε για την εφημερίδα που έβγαζε, τη «Φωνή της Άνδρου», από το 1945 μέχρι το 1952. Ήταν η συνέχεια της πρώτης «Φωνής της Άνδρου» που έβγαινε από το 1894 μέχρι το 1915. Και στη συνέχεια μου παρουσίασε εκτυπώσεις του τυπογραφείου Καραουλάνη από την ενδιαφέρουσα κοινωνική ζωή του μεσοπολέμου και τη δική του συνέχεια κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Μέσα από τις αφηγήσεις του κυρ-Αντώνη έμαθα μερικές πολύ ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για μερικές σημαντικές προσωπικότητες της Άνδρου όπως , ο Δημήτρης Πασχάλης, ο Δημήτρης Γλυνός ο Δομένικος Βαρδακώστας, ο Φίλιπ Τάλμποτ και ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Αλλά έμαθα και για τη ζωή των απλών ανθρώπων. Βλέπετε ο Αντώνης Πολέμης είναι ο ίδιος ένα ζωντανό κομμάτι εκείνης της λαϊκής Άνδρου που τόσο εύγλωττα αποτυπώθηκε με τον Αφανή Ναύτη στην όμορφη πλατεία στην άκρη της Χώρας.
Ο κυρ-Αντώνης είναι άνθρωπος της δράσης, αλλά και εραστής του πνεύματος. Αρθρογράφος επί χρόνια στη δική του, αλλά και σε άλλες εφημερίδες του νησιού. Και τυπογράφος μερακλής. Εργατικός και ανοιχτόκαρδος. Με τον τρόπο του κέρδισε τη φιλία των περισσότερων σημαντικών ανθρώπων του νησιού.
Δείγματα αυτής φιλίας μια σειρά σκίτσων και μερικών πινάκων που του χάρισε ο Ανδριώτης ζωγράφος Δομένικός Βαρδακώστας. Αλλά και μια σπάνια φωτογραφία του και ένα αντίγραφο της σε πίνακα που του χάρισε ο πολιτογραφημένος Ανδριώτης ζωγράφος και φωτογράφος Φίλιπ Τάλμποτ. Αλλά και μια σπάνια και εξαιρετική φωτογραφία μαζί με την κυρά-Ερατώ, τον έρωτα της ζωής του, που του τράβηξε και του χάρισε ο Ανδρέας Εμπειρίκος.
Ο Αντώνης Πολέμης υπήρξε τυπογράφος, πράκτορας του αλησμόνητου πλοίου «Μοσχάνθη» στη Χώρα (αυτός διέσωσε και την εκπληκτική φωτογραφία στα τέλη της δεκαετίας του 1950), βιβλιοπώλης, χαρτοπώλης και σήμερα μέγας συλλέκτης ενός σπάνιου αρχείου που μεγάλο μέρος του είναι κατατεθειμένο στην Καϊρειο Βιβλιοθήκη. Συνάμα ήταν και είναι τρομερός αναγνώστης. Διαβάζει τα πάντα. Και θυμάται τα περισσότερα.
Αυτός είναι ο Αντώνης Πολέμης. Με το ποδήλατο του, την απίστευτη κινητικότητα του, την αξιαγάπητη βαρηκοΐα του, την μεγάλη αγάπη του για το νησί. Αν κατηφορίσετε στην αγορά της Xώρας οποιοδήποτε πρωινό θα τον συναντήσετε να περιδιαβαίνει ακούραστος παρά τα χρόνια του. Αντιπροσωπεύει ένα από τα πιο θαλερά κομμάτια της ιστορίας μιας Άνδρου που αγαπήσαμε. Κάποιες φορές στις κινήσεις και στην εκφορά του λόγου μου θύμισε τον πατέρα μου. Είμαι σίγουρος πως σε πολλούς από εσάς θα θυμίζει πολλά περισσότερα.
Χαιρετίστε τον. Θα σας αντιχαιρετίσει. Με ένα λαμπερό παιδικό χαμόγελο. Και με την ευγένεια των λαϊκών Ανδριωτών μιας σπουδαίας εποχής, οι οποίοι δυστυχώς λιγόστεψαν με την πάροδο των χρόνων. Και καθώς θα απομακρύνεται κατηφορίζοντας ίσως ψιθυρίσετε εκείνο τον παλιό στίχο του Μάνου Χατζηδάκι: «Αχ κυρ-Αντώνη πως σ’ αγαπάμε»…
