Τελικά οι «παρέες γράφουν ιστορία» σκέφτηκα μόλις πήρα στα χέρια μου το βιβλίο «Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο»! Το βιβλίο το διάβασα πριν ακόμα γίνει…βιβλίο! Κι αυτό γιατί ο Δ. Μπασαντής μου έδωσε αντίγραφο πριν την έκδοση. Καιρό ο Διαμαντής έλεγε ότι ήθελε να γράψει ένα βιβλίο για το νησί του πατέρα του. Όμως, το βιβλίο προχώρησε όταν βρέθηκε στο δρόμο του ο Σταμάτης Καμπάνης, ο οποίος με γνώση και μεράκι συνεργάστηκε μαζί του κάνοντας την ιστορία… πραγματικότητα!
Ο Διαμαντής Μπασαντής και ο Σταμάτης Καμπάνης είναι δύο τυπικοί νησιώτες, πολυταξιδεμένοι, που φλέγονται από το «νόστιμον ήμαρ»! Δηλαδή, την επιστροφή στα πάτρια εδάφη! Και με το βιβλίο αυτό επιστρέφουν αλλά και ιστορούν το νησί τους. Το λέει άλλωστε και στον πρόλογο του ο Δ. Μπασαντής: «Το βιβλίο αυτό είναι μια ιστορία της Άνδρου γραμμένη από δύο φίλους που τους ένωσε η αγάπη για το νησί της καταγωγής τους και το πάθος για το Αιγαίο που το περιβάλει. Το βιβλίο απευθύνεται τόσο σε αυτούς που η Άνδρος αποτελεί μεγάλο η μικρό μέρος της ζωής τους όσο και στους επισκέπτες που θα ήθελαν να διαβάσουν κάτι για την πορεία του νησιού μέσα στον χρόνο.» Όταν ο Διαμαντής μου έστειλε τα κείμενα δεν είχα επισκεφτεί ακόμα την Άνδρο. Διαβάζοντας τις σελίδες αισθάνθηκα ότι καθόμουν σε κάποια βουνοκορφή και ατένιζα στο απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου αθηναϊκές τριήρεις, ρωμαϊκές γαλέρες, βυζαντινούς δρόμωνες, μπρίκια, βρατσέρες, ατμόπλοια και υπερωκεάνια.
Το νησί…
Για στεριανούς, σαν του λόγου μου, που το μόνο που ήξερα για την Άνδρο ήταν το «αν σ’ αρέσει μπάρμπα Λάμπρο, ξαναπέρνα από την Άνδρο», το νησί ήταν ένας άγνωστος προορισμός. Τόσο κοντά στην Αθήνα, τόσο μακριά από τη ζωή μου! Διαβάζοντας το βιβλίο έμαθα για την εγγύτητα του νησιού στην Αττική, αλλά και την έντονη αποτύπωση του στον χάρτη της ζωής της Ελλάδας. Και «είδα» μέσα από τις σελίδες του τα άφθονα νερά, τις βαθιές κοιλάδες, τους μπαξέδες με τις λεμονιές και τα κίτρα, τις αιμασιές με τα σύκα, τις μουριές και το μετάξι. Έμαθα για την οικονομία και τη γεωγραφία! Αλλά και για τη διαδρομή της Άνδρου στην Ιστορία, όπως γράφει ο Σταμάτης Καμπάνης: «Η ιστορία της Άνδρου είναι μια λεπτή αλλά ζωηρόχρωμη κλωστή που διατρέχει χρονικά όλη την ύφανση της ελληνικής ιστορίας». Η κλωστή της ιστορίας ξεκινά από τα δυτικά του νησιού και συνδέθηκε «με τα μεγάλα κέντρα: Θήρα, Αθήνα, Πέργαμο, Ρώμη»… Όμως, «μετά το 1204 οι Ενετοί στρέφουν το νησί ανατολικά και συνδέουν την Άνδρο με Κωνσταντινούπολη και Βενετία. Η νεώτερη Άνδρος, ως κληρονομιά των Ενετών, προβάλει μεταξύ 13ου και 17ου αιώνα στο χαοτικό αρχιπέλαγος της πειρατείας. Είναι μια κοσμική και αγροτική κοινωνία. Στα τέλη του 18ου αιώνα αναδύεται και η ναυτική Άνδρος, η οποία φτάνει μέχρι τα τέλη του 20ου. Σε αυτή την περίοδο παράλληλα με την αγροτική κοινωνία διαμορφώνεται και μια αστική κοινωνία στο νησί με σπουδαίες επιδόσεις στη διεθνή ναυτιλία και κορυφαίες στιγμές στον ελληνικό πολιτισμό.» «Αυτός ο κόσμος ο μικρός ο Μέγας! είναι ο η Άνδρος των Καμπάνη-Μπασαντή! Και εσύ τον ανακαλύπτεις ακολουθώντας τις διαδρομές. Μάλιστα μερικές φορές θέλεις να απλώσεις τα χέρια σου και κάτι ν’ αλλάξεις στη ρότα των καραβιών και του χρόνου. Όμως, η αφήγηση συνεχίζεται πέρα από σένα. Και εσύ είσαι πάντα ένας αναγνώστης που ακολουθεί την αφήγηση και τις εντυπωσιακές εικόνες που τη συνοδεύουν και την ζωντανεύουν.
Η θάλασσα…
Η θάλασσα καθόρισε την Άνδρο διαβάζω στην εισαγωγή του Δ. Μπασαντή: «Η Άνδρος, όπως όλα τα νησιά, υπήρξε ένας ιδιότυπος κόσμος: Περίκλειστος λόγω της θάλασσας. Αλλά και ορθάνοικτος, πάλι λόγω της θάλασσας. Η θάλασσα την καθόρισε: Την απομόνωσε και την ταξίδεψε.» Η ανήσυχη θάλασσα είναι μάλλον ο λόγος που οι νησιώτες δεν ησυχάζουν ποτέ. Δώσε τους ένα καρυδότσουφλο και γυρίζουν όλο τον κόσμο! Γιατί, όπως γράφει ο μέγας Εμπειρίκος: «βαρέθηκαν τα βρωμερά νερά των αγκυροβολίων»! Οι ανοιχτές θάλασσες τους κάνουν και …αναπνέουν! Η θάλασσα, λοιπόν, καθορίζει τον χαρακτήρα της Άνδρου και των Ανδριωτών. Είναι: «Ένας χαρακτήρας αντιφατικός. Ανοικτός και δεκτικός, ιδιότυπος και εσωστρεφής, επίμονος και αμετάπειστος, συντηρητικός και ακοινώνητος, ριψοκίνδυνος και κοσμοπολίτης.»
Συνοψίζοντας, το βιβλίο των Καμπάνη-Μπασαντή, δεν είναι ένα βιβλίο ιστορίας, αν και θα μπορούσε να θεωρηθεί ως τέτοιο! Δεν είναι βιβλίο κοινωνικής και οικονομικής γεωγραφίας, αν και δεν υστερεί από παρόμοια βιβλία! Δεν είναι μικρές ανθρώπινες και προσωπικές νησιώτικες ιστορίες για καράβια, ταξίδια, επιστροφές και αναχωρήσεις, αν και έχει αρκετές. Δεν αποτελεί μια λαογραφική καταγραφή, αν και μαθαίνει κανείς πολλά για τον τόπο. Δεν είναι ένας οδηγός προς επισκέπτες, αν και σε ακολουθεί ακόμα και σε μια παραλία. Είναι ένα στοίχημα, που έβαλε ο Δ. Μπασαντής, ο οποίος το σχεδίασε, να είναι όλα τα παραπάνω σε αρμονικές δόσεις! Και χρειάζεται ταλέντο για να καταφέρεις «να έχεις μια συνολική εικόνα για ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά νησιά».
Κλείνοντας θέλω να κάνω τρείς επισημάνσεις: Πρώτον, το βιβλίο μπορεί να αποτελέσει οδηγό και για άλλους συγγραφείς που φιλοδοξούν να κάνουν κάτι για την πατρίδα τους! Δεύτερον, η ναυτική περίοδος της Άνδρου επιβεβαιώνει ότι το «επιχειρηματικό δαιμόνιο του Έλληνα» ανθίζει όταν υπάρξουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις. Τρίτον, οι μεγάλοι ευεργέτες του νησιού σε αυτές τις δύσκολες στιγμές οδηγούν στο να ανακαλύψουμε πάλι την κοινωνική αλληλεγγύη και τη διάθεση προσφοράς προς τον τόπο μας και τους ανθρώπους του.
Κώστας Τριανταφυλλάκης
