Συνέδριο του Πανεπιστημίου Αθηνών
Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε στις 20 Μαρτίου στην Αθήνα το συνέδριο που οργάνωσε ο Τομέας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα «Η βυζαντινή Άνδρος (4ος-12ος αιώνας). Νεότερα από την αρχαιολογική έρευνα και τις αποκαταστάσεις των μνημείων». Στόχος της συνάντησης ήταν να διαφωτιστεί η συγκεκριμένη περίοδος της ιστορίας του νησιού, που είναι η λιγότερο γνωστή, μέσα από τις πληροφορίες που προσφέρουν τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών και οι εργασίες συντήρησης στις βυζαντινές εκκλησίες που σώζονται μέχρι σήμερα.
Στο συνέδριο συμμετείχαν δεκατέσσερις ειδικοί επιστήμονες, από τα πανεπιστήμια Αθηνών, Πατρών και Θεσσαλίας, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων του Υπουργείου Πολιτισμού και ανεξάρτητοι ερευνητές. Στην επιτροπή του συνεδρίου ήταν έντονη η παρουσία ανδρίων επιστημόνων, όπως ο ακαδημαϊκός Μιχάλης Τιβέριος, οι καθηγήτριες Λυδία Παλαιοκρασσά και Ελένη Δεληγιάννη-Δωρή και ο καθηγητής Δημήτρης Κυρτάτας. Την οργάνωση υποστήριξαν οι εκδόσεις Gutenberg, το Ίδρυμα Δημητρίου και Λιλίκας Μωραΐτη Άνδρου και η Καΐρειος Βιβλιοθήκη.
Οι εργασίες του συνεδρίου άνοιξαν με χαιρετισμούς της Προέδρου του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Αναστασίας Παπαδία-Λάλα και του νέου προϊστάμενου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Δημήτρη Αθανασούλη.
Πρώτος ομιλητής ήταν ο Δημήτρης Κυρτάτας, ο οποίος μέσα από μία επισκόπηση της ιστοριογραφίας της Άνδρου ανέδειξε την μεγάλη καθυστέρηση και έλλειψη μελετών για το κεφάλαιο της βυζαντινής ιστορίας της.
Ο Νικόλαος Γκιολές, που πήρε δεύτερος τον λόγο, παρουσίασε την ανασκαφή της βασιλικής του 5ου-6ου αιώνα μ.Χ. που έχει βρεθεί στην Παλαιόπολη, με ψηφιδωτά δάπεδα και μαρμάρινα ανάγλυφα που μαρτυρούν την άνθηση της τότε πρωτεύουσας του νησιού.
Για τα βυζαντινά νομίσματα από τις ανασκαφές της Παλαιόπολης μίλησε η Ειρήνη Μαραθάκη, η οποία ανέπτυξε τις ιστορικές πληροφορίες που αντλούνται μέσα από το υλικό αυτό για την οικονομία της Άνδρου και τις επαφές της με τα μεγάλα κέντρα του της αυτοκρατορίας από τον 4ο ως τον 7ο αιώνα.
Η Ανθή Κουτσούκου είχε ως θέμα ένα άγνωστο μικρό φρούριο των πρώτων αιώνων του Βυζαντίου, που εντόπισε στη θέση «Πελεκητή» επάνω από το Γαύριο και το οποίο φαίνεται ότι προοριζόταν για τον έλεγχο του θαλάσσιου περάσματος μεταξύ Άνδρου και Εύβοιας.
Στο έργο της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στις εκκλησίες του Ταξιάρχη Μεσαριάς, του Ταξιάρχη Μελίδας και στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο στο Κόρθι εισήγαγε κατόπιν το κοινό ο Χαράλαμπος Πέννας, ο οποίος παρέθεσε και άγνωστα ευρήματα που προέκυψαν στο πλαίσιο των εργασιών αυτών.
Τρεις ομιλίες είχαν στη συνέχεια ως αντικείμενο τον ναό του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στο Κόρθι. Ο Σταύρος Μαμαλούκος ανέλυσε την αρχιτεκτονική του και υποστήριξε ότι χρονολογείται στον 5ο-6ο αιώνα, στοιχείο που τον καθιστά ως ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της εποχής του που έχουν σωθεί σε όλη την Ελλάδα.
Η Μαρίνα Βόγκλη παρουσίασε τα κεραμικά ευρήματα από την ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε γύρω από τον ίδιο ναό, τα οποία δείχνουν ότι ο χώρος βρισκόταν σε χρήση στις περισσότερες από τις ιστορικές περιόδους που ακολούθησαν την ίδρυσή του.
Ο Νίκος Βίττης περιέγραψε τις σύνθετες εργασίες συντήρησης που χρειάστηκε να εφαρμοστούν στον Άγιο Ιωάννη και ιδιαίτερα στις τοιχογραφίες που βρέθηκαν στο εσωτερικό του και χρονολογούνται στον 12ο αιώνα.
Η αρχιτεκτονική των εκκλησιών της Άνδρου του 12ου αιώνα ήταν το αντικείμενο της ομιλίας του Κλήμη Ασλανίδη, ο οποίος ανέδειξε την ιδιαίτερη ποιότητά της και τις στενές σχέσεις της με την ηπειρωτική Ελλάδα, σε αντιδιαστολή με τις περιορισμένες επαφές με τις υπόλοιπες Κυκλάδες.
Η αποκατάσταση των ναών του Ταξιάρχη της Μεσαριάς και του Ταξιάρχη της Μελίδας εκτέθηκε από τον Γιώργο Τσιρώνη, με ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τα προβλήματα που παρουσίαζαν αυτά τα ηλικίας οκτώ αιώνων μνημεία και τις λύσεις που δόθηκαν σύμφωνα με τις σύγχρονες μεθόδους.
Τον Γιώργο Πάλλη απασχόλησε έπειτα η σημασία των μαρμάρινων αναγλύφων των βυζαντινών ναών της Άνδρου για την έρευνα της κατοίκησής της κατά την εποχή αυτή και για τη συγκέντρωση στοιχείων για την τοπική κοινωνία και οικονομία.
Στο ίδιο θέμα, της γλυπτικής, ο Γιάννης Βαραλής ανέπτυξε τις παρατηρήσεις του επάνω στην τεχνοτροπία των ανδριακών έργων και τις σχέσεις τους με εργαστήρια από τη Στερεά Ελλάδα και την Εύβοια, που φαίνεται ότι δούλεψαν στο νησί.
Ο Νίκος Πετρόχειλος έκανε μια επισκόπηση των βυζαντινών επιγραφών της Άνδρου, συγκεντρώνοντας παλαιά και νέα παραδείγματα και αξιολογώντας τη σημασία τους για τη γνώση της περιόδου αυτής.
Η Μαρίνα Κουμανούδη παρουσίασε τέλος στοιχεία από έγγραφα της αμέσως επόμενης ιστορικής περιόδου, της Λατινοκρατίας, μέσα από τα οποία αναδείχτηκαν αφενός η αλλαγή που επέφερε στο τοπίο της Άνδρου η βενετική κατάκτηση, αφετέρου ο πλούτος των σχετικών πληροφοριών, σε αντίθεση με τη μεγάλη έλλειψη πηγών για τα χρόνια του Βυζαντίου.
Τις ομιλίες ακολούθησαν συζητήσεις, στις οποίες διατυπώθηκαν διάφορες απόψεις και προβληματισμοί επάνω στα θέματα που αναπτύχθηκαν. Ιδιαίτερος λόγος έγινε για την «άτυχη» όπως χαρακτηρίστηκε περίπτωση του βυζαντινού ναού του Ταξιάρχη στα Υψηλού, όπου ενώ πρόσφατα είχαν αποκαλυφθεί για πρώτη φορά οι εξωτερικές όψεις των τοίχων με το χαρακτηριστικό σύστημα οικοδόμησης του 12ου αιώνα, έγινε νέα επικάλυψη με επίχρισμα, που προσέδωσε στο σπουδαίο αυτό μνημείο μια εικόνα πολύ κατώτερη της ιστορικής και επιστημονικής του αξίας. Κοινό συμπέρασμα, ειδικών και μη, ήταν ότι απαιτείται περισσότερη ενημέρωση ώστε να αποφεύγονται τέτοιου είδους λάθη και ζημιές στα μνημεία του νησιού.
Τα πρακτικά του συνεδρίου αναμένεται να δημοσιευθούν από τις εκδόσεις της Καϊρείου Βιβλιοθήκης.
