Με αφορμή την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 4 και 5 Σεπτεμβρίου από τον φίλο Γιώργο Δάμπαση στο Ξενοδοχείο Πηγή Σάριζα στ’Αποίκια, για την ανάδειξη της Σαρίζης και του πλούτου των υδάτων του νησιού μας, θα ήθελα να προσθέσω μερικά παρεμφερή στοιχεία, που ίσως δεν εκτέθηκαν, λόγω της τότε απουσίας μας.
Ο Σύλλογος των Απανταχού Αποικιανών, για τον ίδιο ακριβώς λόγο της ανάδειξης, αφιέρωσε στο θέμα του Νερού το έτος 2013, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Του νερού τα δρώμενα». Έτσι, η ετήσια ευχετήρια κάρτα του Συλλόγου ήταν πολύ χαρακτηριστική, προβάλλοντας τον υγροβιότοπο της Πυθάρας, ενώ το καλοκαίρι του ίδιου έτους οργανώθηκε, με τη συνδρομή και άλλων φορέων και παραγόντων και την αιγίδα του Δήμου, μεγάλη έκθεση στο Δημοτικό Σχολείο Αποικίων, όπου πτυχιούχοι της Σχολής Καλών Τεχνών εξέθεσαν έργα τους εμπνευσμένα από το νερό, ως «πηγή ζωής». Παράλληλα πραγματοποιήθηκαν ομιλίες για το ιστορικό νερό της Σαρίζης, όπου εκτέθηκαν ιστορικά και άλλα στοιχεία, ομού με στοιχεία για τον πλούτο των πηγαίων υδάτων της ευρύτερης περιοχής μας. Μάλιστα υπήρξε τότε και πρόταση δημιουργίας μικρού μουσειακού χώρου για τη Σάριζα, σε συνεργασία της Εταιρείας με τον Σύλλογο.
Πολύ συνοπτικά και αναφορικά γενικότερα με τα νερά της Άνδρου, από παλαιότερη εργασία, που αναλυτικά έχει δημοσιευθεί στις επετηρίδες της Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, καταγράφηκαν περί τις 100 βρύσες και πηγαία ύδατα της ευρύτερης περιοχής μας, με διάφορα υψόμετρα από 630 μ (Βουρκωτή) μέχρι 11 μ (Νειμποριός), σε σημαντικό τμήμα των οποίων μετρήθηκαν και ορισμένα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά. Από τις σχετικές μετρήσεις τα πηγαία ύδατα θερμοκρασιακά κυμαίνονται από περίπου 12 βαθμούς Κελσίου (Βουρκωτή), 15 με 16 στα Αποίκια, Στραπουργιές, Πιτροφό, 16 με 18 Απατούρια, Στενιές και ακόμη περισσότερο στο Νειμποριό. Η θερμοκρασιακή διακύμανση μεταξύ χειμώνα- καλοκαίρι είναι ελάχιστη (λίγα δέκατα του βαθμού) για τις πηγές βάθους και μεγαλύτερη (τάξεως βαθμού και περισσότερο) για τις επιφανειακές. Αναφορικά με τη σκληρότητα, αυτή είναι σχετικά μικρή, περίπου 4 γαλλικοί βαθμοί, για τις πηγές μεγάλου υψομέτρου, ενώ είναι σημαντικά μεγαλύτερη, 15 με 20 ή και περισσότερο, για τις πηγές χαμηλότερου υψομέτρου. Τέλος, από πλευράς χλωροϊόντων, εντοπίστηκαν ελάχιστες περιπτώσεις, που έχουν υποστεί κάποια συνέπεια.
Θα σημειώσουμε ακόμα ότι στη συνέχεια η δραστηριότητα αυτή επεκτάθηκε και προς την πλευρά του Κορθίου, ενώ από την Εταιρεία Ανδρίων Επιστημόνων πραγματοποιήθηκαν μεταγενέστερα, με αφορμή την παραπάνω εργασία, πιο λεπτομερείς χημικοί προσδιορισμοί.
Πολύ χαρακτηριστική εξ όλων είναι η λεγομένη πηγή Ζένιο, που βρίσκεται σε μεγάλο υψόμετρο, πλησίον της Κουβάρας και για την οποία κυκλοφορούν διάφοροι θρύλοι. Λέγεται, για παράδειγμα, ότι ο πασάς του Ευρίπου ευρισκόμενος στην Κάρυστο, στην προσπάθειά του να πιεί νερό από παρακείμενη πηγή, έχασε το ασημένιο τάσι που χρησιμοποιούσε. Το τάσι παρασύρθηκε από τα ορμητικά νερά της πηγής σε υπόγεια τάφρο και εκβράσθηκε μετέπειτα από την πηγή Ζένιο της Άνδρου!
Την πηγή και την ευρύτερη περιοχή έτυχε να επισκεφθούμε πριν από πολλά χρόνια συνοδεία φίλων. Το υψόμετρό της μετρήθηκε στα 880 μ από την επιφάνεια της θάλασσας και η θερμοκρασία της στους 11,8 βαθμούς Κελσίου, χαμηλότερη όλων των πηγών, με σκληρότητα στους 4 περίπου βαθμούς. Η θεωρία ότι τα νερά της πηγής και της μεγαλύτερης παροχής αλλά χαμηλότερου υψομέτρου πηγής Μελιού προέρχονται από τον ορεινό όγκο της Καρυστίας, ουδόλως ευσταθεί, αφού το είδος των πετρωμάτων δεν δικαιολογούν την ύπαρξη τέτοιων πολύ σπάνιων φαινομένων, όπως τονίζεται σε σχετική εργασία και από τον αείμνηστο καθηγητή Λ. Καραπιπέρη. Το γεγονός ότι η πηγή από πλευράς υψομέτρου βρίσκεται κατά 120 περίπου μέτρα χαμηλότερα της υψηλότερης κορυφής της Κουβάρας και του παρακείμενου κατάφυτου οροπεδίου, με τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν εκεί (ομίχλη, διαρκής νεφώδης κάλυψη, υδρομάστευση, περισσότερες βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις κλπ), συνηγορεί ότι τα νερά πρέπει να είναι αποκλειστικά και μόνο τοπικής προέλευσης.
Καθόσον αφορά το χάρισμα αυτό του νησιού μας θα παραθέσουμε τους μέσους μηνιαίους όρους ύψους βροχής για τους μήνες του χειμώνα (Νοέμβριος μέχρι Μάρτιος) από παλαιότερες μετρήσεις: Άνδρος 108 χλστ, Σύρος 79, Νάξος 63, Θήρα 62. Από την υπεροχή λοιπόν της Άνδρου σε βροχοπτώσεις (σε συνδυασμό και με το είδος των πετρωμάτων της) δικαιολογείται ο πλούτος του υδροφόρου ορίζοντα και των πηγαίων υδάτων της.
Το θέμα ίσως χρειάζεται εκτενέστερη περιγραφή, ανάλυση και ανάδειξη. Θα σημειώναμε μάλιστα ότι το πλούσιο δίκτυο των πηγών της περιοχής μας, σε συνδυασμό με την ιστορική πηγή Σαρίζης, τον υγροβιότοπο της Πυθάρας, τον πλούσιο σε ετήσια ροή ποταμό των Εβρουσιών προς Γιάλια, όπου ο εντυπωσιακός Νερόμυλος Εμπειρίκου και η ευρύτερη βιοποικιλότητα, απαρτίζουν ίσως την καταλληλότερη περιοχή για την ανάδειξη και μελέτη του όλου θέματος. Θα προσθέταμε ακόμα ότι ο συγκεκριμένος Νερόμυλος, λόγω του μεγέθους του, αποτελεί μοναδικότητα, όχι μόνο για τα νησιά μας, αλλά για το πανελλήνιο και πέραν αυτού. Είναι γι’ αυτό ανάγκη να καταβληθεί η κάθε προσπάθεια αρμοδίως, ώστε μετά από αποκατάσταση, να ενταχθεί στο δίκτυο προβιομηχανικών μνημείων της χώρας μας.
Αυγουστής Μπάλκας
