Άνδρος και ναυτικοί. Έννοιες ταυτόσημες, τουλάχιστον κάποια χρόνια πριν. Ένα βιβλίο για τους ναυτικούς δεν μπορεί παρά να παρουσιαστεί στην Άνδρο. Στην “Αυλή” του Δημοτικού Θεάτρου στις 2 Σεπτεμβρίου. Συγγραφέας ο Γιώργος Τσιμουρής Αναπληρωτής Καθηγητής στο τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και το βιβλίο του «Εμείς οι ναυτικοί μπαρκαρισμένοι και ξέμπαργκοι»: μια ανθρωπολογική προσέγγιση».
Ο πρόλογος του βιβλίου είναι και ο οδηγός του
“Στο βιβλίο αυτό προσπάθησα να αποτυπώσω το αποτέλεσμα της έρευνας που αφορά στη ζωή των ναυτικών ‘εν πλω’, αλλά και όταν είναι ‘ξέμπαργκοι’. Ταυτόχρονα, είναι μια προσπάθεια κατανόησης της ζωής των οικογενειών και των οικείων τους, με τους οποίους διαπλέκονται οι ζωές τους όχι μόνο όταν είναι στην στεριά, αλλά και όταν ταξιδεύουν. Στην αρχική μου πρόθεση ήταν, ανάμεσα σε άλλα, να μάθω και να διερευνήσω τη ζωή τους στα λιμάνια. Παρά τη σχετική μυθολογία φάνηκε ότι ‘η ζωή στα λιμάνια’ αφορούσε το παρελθόν του ναυτικού επαγγέλματος, καθώς οι τεχνολογικές εξελίξεις αφ’ ενός και οι πολιτικές ασφαλειοποίησης διεθνώς που επιβλήθηκαν μετά τον Σεπτέμβρη του 2001 και το τρομοκρατικό πλήγμα στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης, συνέβαλαν με διαφορετικό τρόπο στην έκλειψη του λιμανιού ως τόπου ψυχαγωγίας και περιπέτεια για τους ναυτικούς. Ενώ αρχικά δεν ήταν στους σκοπούς μου η διερεύνηση της σκοπιάς των συντρόφων των ναυτικών και των ‘σημαντικών τους άλλων’, στην εξέλιξη της έρευνας συνειδητοποίησα ότι η απουσία της δικής τους ‘φωνής’ θα έκανε αυτή την έρευνα πολύ πιο φτωχή αν όχι ‘μισή’. Ένα άλλο θέμα που προέκυψε κατά την έρευνα πεδίου και με ώθησε να εστιάσω την προσοχή μου, ήταν οι ‘γυναίκες ναυτικοί’, καθώς ένας αυξανόμενος αριθμός γυναικών έχει στραφεί στην θάλασσα τις δυο τελευταίες δεκαετίες. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται αφ’ ενός στους μετασχηματισμούς στη ναυτιλία και στη ζήτηση γυναικείας εργασίας παράλληλα με την ανάπτυξη του ενδιαφέροντος εκ μέρους των γυναικών για απασχόληση σ’ αυτό το κατ’ εξοχή ανδροκρατούμενο εργασιακό πεδίο όπως είναι το ναυτικό επάγγελμα. Εκτός απ’ την αγάπη και το δέος που μου προκαλούσε πάντα η θάλασσα, ένας ακόμη λόγος που μου κίνησε το ενδιαφέρον για να ξεκινήσω αυτή την έρευνα, είναι ότι παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει κυρίαρχη θέση στη διεθνή ναυτιλία σε επίπεδο πλοιοκτησίας και μέχρι πρόσφατα υπήρχε μεγάλη ελληνική παρουσία και στο επίπεδο της απασχόλησης, υπάρχει παντελής απουσία ερευνητικού ενδιαφέροντος για το ναυτικό επάγγελμα. Η σχετική βιβλιογραφία αφορούσε αποκλειστικά την επιχειρηματική πλευρά της ελληνικής ναυτιλίας παραγνωρίζοντας σε μεγάλο βαθμό τη συνεισφορά και το μόχθο των ναυτικών και των οικογενειών τους στη επίτευξη του ‘θαύματος της ελληνικής ναυτιλίας’. Όπως ίσως συνέβη και μ’ άλλα πεδία έρευνας, για λόγους που πραγματεύομαι μέσα στο κείμενο, το ναυτικό επάγγελμα δεν αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας από τους κοινωνικούς επιστήμονες και τους κοινωνικούς ανθρωπολόγους ειδικά παρά την έντονη παρουσία των ναυτικών και του ναυτικού επαγγέλματος στην κοινωνική ζωή, σε οικογενειακές ιστορίες, σε παραδόσεις ολόκληρων κοινοτήτων και νησιών που η επιβίωσή τους βασίστηκε σχεδόν αποκλειστικά στη ναυτιλία. Παρά το γεγονός ότι ο λόγιος και ο λαϊκός πολιτισμός βρίθει από αποτυπώματα και μνήμες που αφορούν τη θάλασσα, τα ταξίδια και τη ζωή των ναυτικών και υπάρχει έντονη παρουσία σχετικής θεματολογίας στην ποίηση, στη λογοτεχνία, αλλά και σε τραγούδια νησιώτικα, δημοτικά και λαϊκά, ο χώρος της κοινωνικής έρευνας χαρακτηρίζεται από κραυγαλέα απουσία γι’ αυτό το θέμα. Η παρουσία της θάλασσας και του ναυτικού επαγγέλματος δεν αφορά μόνο τα ‘ναυτικά νησιά’ όπως για παράδειγμα είναι η Χίος, η Άνδρος, οι Σπέτσες τα Ψαρά, οι Οινούσσες και η Κάλυμνος, αλλά και περιοχές ή νησιά που βασίστηκαν κυρίως στη γη ως πόρο επιβίωσης. Για να το θέσω με βιωματικούς όρους, παρά το γεγονός ότι το νησί της καταγωγής μου, η Λήμνος, ήταν κυρίως ‘γεωργοκτηνοτροφικό’ νησί και όχι ‘ναυτικό’, μέσω αυτής της έρευνας συνειδητοποίησα ότι πολλοί γνωστοί και φίλοι απ’ την εφηβεία μου είχαν υπάρξει ναυτικοί αν όχι εφ’ όρου ζωής τουλάχιστον για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωή τους. Κάποιοι ξεμπάρκαραν για να ξαναμπαρκάρουν όταν βρέθηκαν σε ανάγκη και κάποιοι χάθηκαν σ’ ένα απ’ τα πολλά ναυάγια που συνέβησαν σε πλοία ελληνικών συμφερόντων τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Γράφοντας αυτό το βιβλίο, ξαναθυμήθηκα ότι ένας απ’ τους φίλους της πρώϊμης εφηβικής ηλικίας μου χάθηκε σε ναυάγιο μετά από σύγκρουση του πλοίου στο οποίο επέβαινε με άλλο πλοίο σ’ ένα απ’ τα πολλά ναυάγια που συνέβησαν εκείνη την περίοδο, γύρω στη δεκαετία του ‘70. Το βιβλίο δεν φιλοδοξεί να παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη άποψη για το θέμα της ελληνικής ναυτιλίας και των συντελεστών της, αλλά αντίθετα συμβάλλει στην κατανόηση της πτυχής που αποσιωπήθηκε και ίσως, να ‘ανοίξει’ τη συζήτηση για τη διάσταση της ελληνικής ναυτιλίας που παρέμεινε για δεκαετίες ολόκληρες ερμητικά ‘κλειστή’: τον μόχθο – σωματικό και ψυχικό – και τη συνεισφορά των ναυτικών και των ‘δικών τους’ που παρέμειναν οι αφανείς ήρωες του ‘θαύματος’ της ελληνικής ναυτιλίας. Όπως πολύ καλά γνωρίζουμε από τη διαπολιτισμική ανθρωπολογική έρευνα για την τελετουργία, η συντέλεση των θαυμάτων προϋποθέτει θυσίες. Όπως και σ’ άλλα εργασιακά περιβάλλοντα, υπάρχει ‘άνιση διαίρεση της εργασίας’ ανάμεσα σ’ αυτούς που παίρνουν τις αποφάσεις για τις θυσίες και σε αυτούς που υφίστανται τις θυσίες”
Ο Γιώργος Τσιμουρής σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο απ’ όπου αποφοίτησε το 1980. Σπούδασε Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο του Έσσεξ, Μ. Βρετανία (Μ.Α. 1994), και Κοινωνική Ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ, Μ. Βρετανία (PhD. 1998).
Για την διδακτορική του διατριβή πραγματοποίησε έρευνα ανάμεσα στους προσφυγικής καταγωγής κατοίκους του Αγίου Δημητρίου στην Λήμνο και ανάμεσα σε άλλους πληθυσμούς με καταγωγή από τη Μικρά Ασία. Έχει δημοσιεύσει σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά για θέματα που αφορούν τους πρόσφυγες, τους μετανάστες, την διαπολιτισμική εκπαίδευση, τα σύνορα, τον φασισμό και την σύγχρονη κρίση. Η έρευνά του που αφορά τον εκτοπισμό της ελληνικής κοινότητας της Ίμβρου και αποτυπώθηκε στο βιβλίο: «Ίμβριοι: Φυγάδες απ’ το τόπο μας όμηροι στη πατρίδα», 2007 – Εκδ. Ελληνικά Γράμματα και 2012 – Εκδ. DaVinci. Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, έχει διατελέσει Πρόεδρος στο ίδιο Τμήμα και μέλος της Συγκλήτου του Παντείου (2012-14). Διετέλεσε επίσης, Αντιπρόεδρος Ακαδημαϊκών Θεμάτων και Διεθνών σχέσεων του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (2017-18). Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο, «Εμείς οι ναυτικοί μπαρκαρισμένοι και ξέμπαργκοι»: μια ανθρωπολογική προσέγγιση», εκδ. DaVinci, 2021, χρειάστηκε να ταξιδέψει για 45 μέρες με τάνκερ και να κάνει εκτεταμένη έρευνα και στη στεριά.
