Ο μεγάλος εθνικός βάρδος Κωστής Παλαμάς σ’ ένα τετράστιχό του τραγουδάει:
«Να μιλήσω; Θα δακρύσουν πονεμένοι….
Να δακρύσω; Θα γελάσουν πόσοι ανίδεοι πόσοι ξένοι.»
Το παραπάνω τετράστιχο με εκφράζει πλήρως για τους δυο αγαπημένους μου φίλους που έχασα τόσο ξαφνικά μέσα σε διάστημα 9 ημερών τον έναν από τον άλλο.
Τον Αντώνη τον Πολέμη και τον Αντώνη τον Αμωράτη.
Τώρα πως εγώ, ένας ξενομερίτης, συνήψα τόσο δυνατή φιλιά με τους δυο…ατόφιους Ανδριώτες εδώ και πενήντα τρία χρόνια που ήρθα στο νησί νεαρός δάσκαλος τότε (το 1959) και δέθηκα με αυτό το βράχο την Άνδρο, είναι ανεξήγητο.
Έκανα πολλές και δυνατές φιλίες με επώνυμους και μη Ανδριώτες που άρχισαν με την πάροδο των χρόνων να φεύγουν από κοντά μας, με πρώτο τον ανεπανάληπτο Γρηγόρη Τουτουντζιάν, οδοντίατρο, που βιάστηκε πρώτος πριν 21 χρόνια να φύγει από κοντά μας – Θεός σχωρέστον.
Αλλά τούτο δω το διπλό ξαφνικά με τους Αντώνηδες με έχει σοκάρει.
Που να μιλήσω πια και να δακρύσουν; Που να δακρύσω και να πιστέψουν στα δακρυά μου;
Τις συζύγους τους βλέπω; Δακρύζω. Τα παιδιά τους βλέπω; Δακρύζω. Ίσως μεγάλωσα πολύ και ο συναισθηματικός μου κόσμος γέμισε και δεν αντέχει πολλές συγκινήσεις.
Τον Αντώνη τον Πολέμη άντεξα, παρόλο που είχα καταρρεύσει, και τον χάιδεψα στο τελευταίο του κρεβάτι.
Τον Αντώνη τον Αμωράτη ούτε που τον είδα κι έτι βρισκόμουν δίπλα του. Ήθελα να μου μείνει ζωντανή η μορφή του όπως ήταν όταν κάποια πρωινά περνούσα από το μαγαζί και με κερνούσε καφεδάκι. Ίσως ήταν καλύτερα έτσι.
Αλλά επανέρχομαι να γράψω δυο λέξεις για τον καθένα χωριστά:
Ο Αντώνης ο Πολέμης όπως πάντα βιαστικός: έφυγε πρώτος. Οι ανεπανάληπτες στιγμές της τόσο δυνατής φιλίας μας δεν περιγράφονται. Θέλεις ολόκληρα βιβλία να τις περιγράψεις. Ευφυέστατος. Κινητή βιβλιοθήκη γνώσεων. Βαθύς γνώστης της ιστορίας της Άνδρου, χρήσιμος για τον τόπο με το τυπογραφείο «Καραουλάνης» που κληρονόμησε από τους παππούδες του και το θείο του Δημήτρη Καραουλάνη.
Αμ αυτό το ποδήλατο που το πάτε; Μέχρι να φύγει για την Αθήνα έκανε ποδήλατο και στο Κέντρο Υγείας που πήγε πριν φύγει για πέρα άρρωστος, με το ποδήλατο πήγε.
Καμιά φορά που μου έκανε παράπονα ως συνήθως για την επισφαλή υγεία του, του έλεγα: δεν έχεις τίποτα βρε Αντώνη! Βρες μου έναν 85ντάρη που να κάνει ποδήλατο σαν και σένα και να πιάσω μια αρκούδα στον βόρειο πόλο!
Γλεντζές υπέροχος, τα γλέντια μας ανεπανάληπτα.
Και έφυγε τόσο ξαφνικά και γρήγορα και αναπαύεται στο χωριό που τόσο αγάπησε!
Κοντά στα αμπέλια του, κοντά στα βαρέλια του, που τόσο καυχιόταν για το πράγματι ωραίο κρασί του! Βιγλάτορας της Άνδρου.
Ο μετά από τον Πολέμη βιαστικός και αυτός να φύγει από κοντά μας στα εννιάμερα του πρώτου, ο Αντώνης ο Αμωράτης. Φίλος εκλεκτός. Άνθρωπος με κοινωνική προσφορά ανεκτίμητη, μεγάλο κεφάλαιο για την Άνδρο. Δήμαρχος της Χώρας Άνδρου από τους πιο σημαντικούς από το 1959 που ήρθα στο νησί, μέχρι τώρα.
Έλυνε τα προβλήματα της Χώρας με προσωπική παρουσία όπου και όποτε αυτά παρουσιάζονταν χωρίς χρονοτριβή. Επί τόπου. Αλλά και μετά τη θητεία του μέχρι που έφυγε ακόμα, παρέμεινε δραστήριος, πρόθυμος να βοηθήσει, με γνωστή και άγνωστη κοινωνική δράση. Με αγάπη για τη μουσική και αφοσίωση, καθιέρωσε θεσμούς πια για το νησί, όπως το Μουσικό Σύλλογο Άνδρου, τη Φιλαρμονική, τον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Νέων Πιανιστών; «προίκα» πολύτιμη για τους νεώτερους. Το χιούμορ του παροιμιώδες, η αρχοντιά του πηγαία.
Είχα την τύχη όταν ήταν Δήμαρχος να συνεργαστούμε μαζί αφού με είχε ορίσει μέλος της επιτροπής εορτασμού των 150 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Ήταν βλέπετε η εποχή που τη σφαγή δεν την έλεγαν συνωστισμό!
Με βοήθησε επίσης ο Αντώνης όταν το 1972 εφάρμοσα τη μέθοδο ανάγνωσης Dekroly στην Α΄ Δημοτικού και την επίσης μοντέρνα διδασκαλία «ενιαία συγκεντρωτική διδασκαλία» όπως τη λέγαμε εμείς οι δάσκαλοι. Τα χειρόγραφα τα έστελνα στο Δήμο και η κατά πάντα άξια Β’ Γραμματέας του Δήμου Αντωνία Πιτσιλού τα δακτυλογραφούσε, τα έβγαζε στον πολύγραφο και τα έδινα στα παιδιά στο σπίτι.
Αμοιβαία και δυνατή ήταν και είναι η φιλία των συζύγων και των παιδιών μας.
Είχα μαθητές την Πόπη την Πολέμη (μόνο στη γυμναστική) και τον Ηλία στην Πέμπτη τάξη μαζί με την κόρη μου την Κατερίνα.
Τη Χριστιάνα Αμωράτη, φιλόλογο, την είχα μαθήτρια από την Πρώτη μέχρι που τελείωσε το Δημοτικό. Τη Ντορίνα δεν την είχα μαθήτρια αλλά παρακολουθούσα πάντα με θαυμασμό την λαμπρή της πορεία.
Υπέροχα και φωτεινά μυαλά. Άξιοι απόγονοι τέτοιων γονιών χρήσιμα στην κοινωνία όπως τα θέλανε να είναι οι δύο αγαπημένοι μου φίλοι που τόσο βιαστικά έφυγαν από κοντά μας.
Εμείς οι ζώντες που μείνανε πίσω ας τους θυμόμαστε πάντα και να είμαστε κοντά στις οικογένειές τους για να τους δίνουμε και να μας δίνουν κουράγιο.
Δεν είχα τελειώσει τη γραφή μου αυτή, όταν ο μαθητής μου Ηλίας Πολέμης (τώρα διδάκτορας του Γεωργικού Πανεπιστημίου Αθηνών) μου έφερε το Αντί Στεφάνου βιβλίο με τίτλο «Φωνές της Άνδρου» στο οποίο τόσο συγκινητικά και γλαφυρά γράφει τον πρόλογο η φιλόλογος κόρη του Πόπη Πολέμη.
Δεν ξέρω αν μπορώ εγώ ο ταπεινός δάσκαλος να κριτικάρω τη δύναμη της λογοτεχνικής υφής και του πατέρα Αντώνη Πολέμη και της κόρης Πόπης Πολέμη. Φοβερές γραφές και οι δυο. Αξίζουν ορισμένες φωνές να τις διαβάσουν οι σύγχρονοι Ανδριώτες όπως τις διάβασα κι εγώ, η γυναίκα μου και τα παιδιά μου. Εγώ δεν το διάβασα απλώς, το «ρούφηξα». Αριστουργηματικά κείμενα και τα παλιά αλλά περισσότερο συγκλονιστικά τα κείμενα του Αντώνη.
Αιωνία η μνήμη των αγαπημένων μου φίλων: των Αντώνηδων.
Άνδρος, Αύγουστος 2012
Αλέξανδρος Χελιώτης
