Βρισκόμαστε μπροστά σε επικείμενη Δημαρχιακή αλλαγή εξουσίας. Στον προθάλαμο της, οι υποψήφιοι ένοικοι έχουν αρχίσει να απλώνουν την πραμάτεια τους, μπροστά στους υποψιασμένους ήδη δημότες, από κακές επιλογές. Οι δημότες ως πελάτες, θα κρίνουν και θα αποφασίσουν με την ψήφο τους, ποια Ηγεσία θα αγοράσουν ή οποία θα διασφαλίσει την αξιοπιστία της ποιότητας της πραμάτειας. Η ψήφος, ως νόμισμα της συνδιαλλαγής, αντιπροσωπεύει την εμπιστοσύνη στο πρόσωπο των υποψηφίων ηγετών- δημάρχων να ανταποκριθούν στις υποσχέσεις της πραμάτειας ή αλλιώς προεκλογικού προγράμματος τους.
Οι σιωπηλοί πρωταγωνιστές της διαδικασίας της συνδιαλλαγής, οι δημότες έχουν κάθε λόγο να είναι επιφυλακτικοί. Πολλά νομίσματα βρέθηκαν κατά το παρελθόν κίβδηλα. Οι δημαρχιακές ηγεσίες , άλλα υπόσχονταν, άλλα έκαναν. Το χειρότερο η νοημοσύνη του δημότη βρέθηκε να υποφέρει από συνεχή και κραυγαλέα υποβάθμιση. Το ερώτημα που μπαίνει είναι γιατί μας κοροϊδεύουν τόσο απροκάλυπτα. Τι φταίει. Πως μπορούμε να προστατευθούμε από μια κακή επιλογή. Ας αναλύσουμε λίγο την κατάσταση. Τρεις παράγοντες επηρεάζουν και συνδιαμορφώνουν το αποτέλεσμα μιας επιτυχημένης ή αποτυχημένης επιλογής υποψηφίου ηγέτη. Πρώτον, η προσωπικότητα του υποψήφιου ηγέτη. Ποιές γνώσεις έχει, οι οποίες θα διασφαλίσουν μια βαθιά και ευρεία κατανόηση των θεμάτων διαχείρισης των θεμάτων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Τι ικανότητες έχει δείξει ότι έχει στη λήψη δημιουργικών αποφάσεων, στη σύλληψη ενός πραγματοποιούμενου οράματος και της επικοινωνίας του στους δημότες και ποιό το αξιακό του σύστημα –αξίες, κίνητρα, πιστεύω- που θα οδηγήσει και θα στηρίξει τις όποιες συμπεριφορές και πράξεις του. Δεύτερον, οι δημότες με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως ηλικία, μόρφωση, επαγγελματίες, ομάδες συμφερόντων, τοπικιστικές ιδιαιτερότητες και διαφορές, που επιζητούν την ικανοποίηση διαφορετικών και διαφοροποιημένων αναγκών και προσδοκιών. Όσο περισσότερο πληροφορημένοι και ανεξάρτητοι είναι οι δημότες από επιρροές και συμφέροντα, τόσο λιγότερες ευκαιρίες έχουν για να εξαπατηθούν στην επιλογή τους και Τρίτον, τις ιδιαίτερες πολιτιστικό- κοινωνικό- οικονομικές συνθήκες που περιλαμβάνει το πλαίσιο- περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργούνται οι ανάγκες παρέμβασης της Δημαρχιακής Εξουσίας. Προφανώς, όταν το περιβάλλον είναι λίγο-πολύ σταθερό, δηλαδή δεν υπάρχουν ισχυρές πιέσεις για αλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων, τότε τα πράγματα είναι σχετικά εύκολα. Η Δημαρχιακή αρχή ακολουθεί μια Διαχειριστική- λογιστική Ηγεσία. Η λογική της λογιστικής διαχείρισης και διεκπεραίωσης υπερισχύει και λειτουργεί ακροβατώντας πάνω στο σκοινί των οικονομικών δυνατοτήτων της, σε συνδυασμό με την αφανή πρόθεση της ικανοποίησης ορατών ή υπονοούμενων ατομικών μικροσυμφερόντων. Η αντίληψη ότι το μέλλον συνεχίζεται σε ευθύγραμμη σχέση με το παρελθόν είναι εμφανής σε κάθε προγραμματική πρόθεση. Αν παρατηρήσουμε τις πρώτες προγραμματικές δηλώσεις των υποψηφίων της δημαρχιακής εξουσίας, ακολουθούν ακριβώς αυτήν την τακτική. Καμιά αυτοκριτική στα λάθη και τις αστοχίες αποφάσεων και του οικονομικού κόστους τους. Το τρίπτυχο δήμαρχος- δημότες- περιβάλλον προσπαθεί να σταθεροποιηθεί εξισορροπώντας τις πρακτικές λειτουργίας του, με λογικές που υποβαθμίζουν τη νοημοσύνη των δημοτών. Επομένως λειτουργεί σε μια συνεχή ενδογενή ανισόρροπη σχέση, με αποτέλεσμα στη κρίση των πολιτών να φανερώνεται η κοροϊδία. Για παράδειγμα, παρακολουθήσαμε πρόσφατα στις εργασίες ενός δημοτικού συμβουλίου, έναν ‘ειδικό’ να κάνει διάλεξη και να προσπαθεί να πείσει ότι πρέπει ο Δήμος να απεμπολήσει την εξουσία του, σ’ ένα ομιχλώδους σκοπού, αλλά ξεκάθαρου οικονομικού οφέλους ‘Δίκτυο’. Ο κίνδυνος πάντοτε στην Διαχειριστική εξουσία είναι να μετατραπεί σε μια συγκαλυμμένη Δεσποτεία, όπως θα έλεγε ο καθηγητής Δημήτρης Μπουραντάς. Πριν μερικά χρόνια στην προ Καλλικράτη εποχή, βρισκόμενος ως εισηγητής σ’ ένα σεμινάριο στη Σύρο, για τους διευθυντές των υπηρεσιών της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, ένοιωσα άβολα όταν μου πέταξαν κατά πρόσωπο τις αρνητικές τους εμπειρίες από την τότε συνεργασία τους με τους εκπροσώπους του νησιού. ‘Δεν έχετε ανθρώπους να βλέπουν το νησί ως σύνολο και στην προοπτική της ένταξης του στον σύγχρονο κόσμο της ανάπτυξης και της ευημερίας. Έχετε διαχειριστές- ψιλικατζήδες και μπακάληδες- που δεν βλέπουν πέρα από τα μικροσυμφέροντα των ομάδων που εξυπηρετούν’. Να γιατί, γιατί από τότε δεν λύθηκε το πρόβλημα των σκουπιδιών. Μήπως οι νοοτροπίες αυτές επιβίωσαν μέχρι σήμερα;
Στην άλλη άκρη της Διαχειριστικής – λογιστικής Ηγεσίας στέκεται η Μετασχηματική Ηγεσία. Όρος σχετικά καινούργιος στην πολιτική ορολογία. Ως Μετασχηματική (transformational) Ηγεσία ονομάζουμε τη διαδικασία της δημιουργίας, της διατήρησης και του εμπλουτισμού των σχέσεων μεταξύ ηγετών – πολιτών, στην επιδίωξη κοινού οράματος βασισμένου σε κοινές και μοιρασμένες αξίες, προς όφελος του Δήμου που υπηρετούν. Η Μετασχηματική Ηγεσία έχει να κάνει με την ολοκληρωτική αλλαγή της διοικητικής νοοτροπίας και συμπεριφοράς των διοικούντων, ώστε να μετασχηματιστεί σε πιο αξιόπιστα, πιο διαφοροποιημένα, πιο περιεκτικά και πιο αποτελεσματικά επίπεδα λειτουργίας. Αλλά για να αλλάξει η ηγετική φυσιογνωμία θα πρέπει πρώτα να αλλάξουν οι Ηγέτες. Όταν το περιβάλλον αλλάζει και μάλιστα απρόβλεπτα σε κατευθύνσεις χωρίς ιστορικό προηγούμενο, τότε η πρωτοβουλία της εξισορρόπησης της σχέσης, ηγέτης – πολίτης – περιβάλλον, επαφίεται στον ηγέτη. Ο ηγέτης πρέπει να αξιολογήσει κριτικά τις προηγούμενες διοικητικές συμπεριφορές του και να υιοθετήσει νέες, περισσότερο συμβατές στις νέες προκλήσεις που δημιουργούνται. Η εφαρμόσιμοτητα των διακηρύξεων του εξαρτώνται από το αξιακό του σύστημα. Οι αξίες του, τα κίνητρα του και τα πιστεύω του ηγέτη γίνονται πρότυπα μίμησης, στηρίζουν δε και καθοδηγούν την εκπλήρωση του οράματος του, η υλοποίηση του οποίου προϋποθέτει την αλλαγή νοοτροπίας σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής οργάνωσης και οικονομικής διαχείρισης. Η διαφάνεια των προθέσεων και η πειστικότητα των επιχειρημάτων αντανακλά με μοναδικό τρόπο το αξιακό σύστημα του ηγέτη. Η εκφρασμένη αντίληψη ‘δεν έκανα αντιπολίτευση γιατί δεν ήθελα να σταθώ εμπόδιο στο έργο του Δημάρχου’ αντανακλά αξία υποτίμησης της νοημοσύνης του δημότη και σκοτεινά κίνητρα. Οι Μετασχηματικοί Ηγέτες στηρίζουν την εξουσία τους στην ικανότητα να κερδίζουν την εμπιστοσύνη των πολιτών, στην ικανότητα τους να τους εμπνεύουν ένα κοινό όραμα, στην ικανότητα τους να προωθούν δημιουργικές και γενναίες ιδέες και να αξιοποιούν ανθρώπους και τέλος στην ικανότητα τους να επιδεικνύουν γνήσιο ενδιαφέρον για τους πολίτες και τα προβλήματα τους. Η Μετασχηματικοί Ηγέτες δεν παραμένουν στη διαχείριση του σήμερα μόνο, αλλά αναζητούν συνεχώς ευκαιρίες για να διαμορφώσουν ένα καλύτερο αύριο για τους πολίτες.
Εν κατακλείδι, στη Διαχειριστική Ηγεσία στο τέλος της ημέρας ο πολίτης χάνει και ο ηγέτης κερδίζει, ενώ στη Μετασχηματική Ηγεσία αμφότεροι οι πολίτες και οι ηγέτες κερδίζουν. Ο τόπος κερδίζει.
Γιάννης Χαλάς
