Σήμερα κινδυνεύει ο αρχαιολογικός χώρος μνημείου του!
Του Αυγουστή Μπάλκα
Ο γνωστός πια σε όλους αρχιτέκτονας Καλλικράτης, που μαζί με τον Ικτίνο και τον γλύπτη Φειδία λάμπρυναν με τα έργα τους την αρχαία Αθήνα, ώστε σήμερα να αποτελούν τον παγκόσμιο θαυμασμό, έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας, αφού το όνομά του επιλέχθηκε να δοθεί στην προωθούμενη νέα διοικητική μεταρρύθμιση της χώρας μας.
Με την ευκαιρία σχετικού άρθρου του φίλου Γιώργου Δάμπαση στην Ανδριακή του προηγούμενου μηνός Μαρτίου, θεωρήσαμε σκόπιμο να αναφερθούμε στον σημερινό κίνδυνο εξαφάνισης, που διατρέχει ο αρχαιολογικός χώρος ενός από τα τόσο σημαντικά έργα του- μνημεία, στον βωμό αδυσώπητης κερδοσκοπίας.
Είναι γνωστό και από μαρτυρίες του Πλουτάρχου ότι ο αρχιτέκτονας Καλλικράτης συμμετείχε στα τέσσερα μεγαλύτερα έργα της αρχαίας Αθήνας: Στην κατασκευή του Παρθενώνα, μαζί με τους Ικτίνο και Φειδία, στην κατασκευή του ναού της απτέρου Νίκης, στα μακρά τείχη και παράλληλα στην συμπλήρωση των εσωτερικών τειχών της Αθήνας. Όμως, όπως αναφέρεται και στο προαναφερθέν άρθρο, στον ίδιο καλλιτέχνη αποδίδεται και ο ναός της Αρτέμιδας Αγροτέρας στον Ιλισό και άλλοι ναοί στην ευρύτερη περιοχή και την Δήλο.
Ο ναός της Αρτέμιδας, ιωνικού ρυθμού, όμοιος με το ναό της απτέρου Νίκης στην Ακρόπολη, είχε πολλαπλή σημασία και σπουδαιότητα στην αρχαιότητα. Καταρχήν ήταν αφιερωμένος στην περιφανή νίκη κατά των Περσών στη μάχη του Μαραθώνα, ενώ σ’ αυτόν γίνονταν τα μικρά Ελευσίνια Μυστήρια και τα Απατούρια κατά την ενηλικίωση των νέων. Παράλληλα όμως ήταν και τόπος φιλοσοφικής αναζήτησης και προβληματισμού, με τον μεγάλο φιλόσοφο Σωκράτη και τον Πλάτωνα. Τέλος είχε μια ξεχωριστή και εντελώς συμβολική τοπογραφική σημασία, που προσέδωσε στον ναό ο μέγας χωροθέτης Καλλικράτης με την αριστοτεχνική επιλογή του χώρου. Συγκεκριμένα, ατενίζοντας από τον χώρο του ναού της Αγροτέρας τον Παρθενώνα στην Ακρόπολη, παρεμβάλλονταν ο ναός του Ολυμπίου Διός, έτσι ώστε σύμφωνα με τη μυθολογία να προκύπτει νοερά από τον πατέρα των θεών Δία η θεά της σοφίας Αθηνά !
Η σπουδαιότητα του μνημείου επισημαίνεται διαχρονικά από έλληνες και ξένους διαπρεπείς αρχαιολόγους, μεταξύ των οποίων και οι άγγλοι αρχιτέκτονες περιηγητές Stewart και Revett, που αποτύπωσαν λεπτομερειακά το μνημείο τον 18ο αιώνα. Όμως, ατυχώς, ο ναός κατεδαφίστηκε μετέπειτα το 1778 από τον Τούρκο διοικητή των Αθηνών, προκειμένου τα δομικά υλικά του να χρησιμοποιηθούν σε οχυρωματικά έργα. Το 1897 γίνεται στον χώρο ανασκαφή από την Αρχαιολογική Εταιρία, οπότε και ανακαλύφθηκαν ευρήματα του ναού, τμήμα της ζωφόρου και αγγεία, που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Στον παράπλευρο χώρο βρέθηκαν και παλαιοχριστιανικοί τάφοι.
Στα έτη 1958-60 με υπουργικές αποφάσεις η περιοχή χαρακτηρίζεται «αρχαιολογικός χώρος υπό προστασία», ενώ το 1962 κατά την διάνοιξη της πλησίον διερχόμενης οδού Αρδηττού υπήρξε πρόνοια ώστε με παράκαμψη να μην υποστεί βλάβη ο παρακείμενος χώρος του ναού. Στα έτη 1964, 1972 και 1993 επιφανείς αρχαιολόγοι του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) χαρακτηρίζουν το μνημείο ως ένα εκ των επιφανέστερων των Αθηνών της κλασσικής περιόδου, ενώ επί υπουργίας Μερκούρη κηρύσσεται ο χώρος υπό γενική απαλλοτρίωση και προστασία. Προοπτική η με κάποιο τρόπο ένταξή του στο πρόγραμμα ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων των Αθηνών.
Έκτοτε όμως με αλληλοαναιρούμενες υπουργικές αποφάσεις, υπό την πίεση οικονομικών συμφερόντων για την εκμετάλλευση του χώρου, το θέμα παραμένει σε εκκρεμότητα, έτσι ώστε το 2004 αναπέμπεται εκ νέου στο ΚΑΣ, για μια ακόμα γνωμοδότηση. Αντικείμενο την φορά αυτή δεν είναι η προστασία και διάσωση του αρχαιολογικού χώρου, αλλά η έγκριση ή μη τσιμεντοποίησης και οικοδόμησης…!!!
Σήμερα, με εμφανιζόμενη από το 2006 νέα ιδιοκτησία από μεγάλη κατασκευαστική εταιρία, ο τόσο σημαντικός αρχαιολογικός χώρος ενός από τα επιφανή μνημεία του διάσημου Καλλικράτη κινδυνεύει να εξαφανιστεί στο βωμό επιδιωκόμενης κερδοσκοπίας. Είναι δυστυχώς ένα δείγμα της φιλοσοφίας των τελευταίων ετών, όπου χάριν του κέρδους, ισοπεδώνονται θεσμοί, ιστορία και σύμβολα… Πρόκειται ακριβώς για την φιλοσοφία που οδήγησε γενικότερα την χώρα μας στη σημερινή όχι ευχάριστη κατάσταση… Πόσο άραγε έχουν ευθύνη οι εκάστοτε ιθύνοντες;
Με το θέμα της Αρτέμιδας Αγροτέρας έχει ασχοληθεί κατ’ επανάληψη ο ημερήσιος τύπος των Αθηνών, ενώ παράλληλα άνθρωποι του πνεύματος και ευαισθητοποιημένοι φορείς, μη κυβερνητικές οργανώσεις και πολίτες ζητούν να ληφθεί επιτέλους μια τελεσίδικη απόφαση προστασίας. Ένα μεγάλο πλήθος πολλών χιλιάδων υπογραφών έχει ήδη συγκεντρωθεί. Για όσους από ευαισθησία για την ιστορία μας και τον μεγάλο αρχιτέκτονα Καλλικράτη επιθυμούν να έχουν μια πληρέστερη ενημέρωση, πληροφορίες δίδονται στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.artemisagrotera.org.
Η φετινή χρονιά συμπίπτει και με την επέτειο της νίκης του Μαραθώνα, που οι Αθηναίοι είχαν αφιερώσει στην Αρτέμιδα Αγροτέρα.
