Εθνικό και Ευρωπαϊκό πρόβλημα – Ευθύνες – Κυρώσεις
Του ΧΡΊΣΤΟΥ Γ. ΓΕΡΑΡΉ
Τα τελευταία χρόνια απασχολεί τον Δήμο Άνδρου το πρόβλημα της διάθεσης (εναπόθεσης) των στερεών αποβλήτων (απορριμμάτων) που προκαλούνται από την οικιακή και επαγγελματική δραστηριότητα. Μια πολύ συνοπτική παρουσίαση της διαχείρισης των αποβλήτων επιχειρείται με το παρόν άρθρο προς ενημέρωση των μονίμων και εποχιακών κατοίκων του νησιού. Θεωρώ την ενημέρωση αυτή χρήσιμη διότι δεν είναι γνωστή η αυστηρή ελεγκτική εποπτεία που ασκείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση στα Κράτη μέλη για την επίλυση του προβλήματος. Η Ελληνική Δημοκρατία έχει επιλέξει, ως μέθοδο διάθεσης των αποβλήτων, τη δημιουργία χώρων υγειονομικής ταφής απορριμμάτων ή ορθότερα ταφής υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ). Οι χώροι αυτοί θα αντικαταστήσουν τους υφιστάμενους παράνομους χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) που λειτουργούν χωρίς άδεια.
Η διαχείριση των αποβλήτων έχει μεγάλη σημασία για τις ανθρώπινες κοινωνίες διότι συνδέεται άμεσα με τη δημόσια υγεία και την προστασία του περιβάλλοντος. Υπολογίζεται ότι στα Κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) παράγονται ετησίως 2 δισεκατομμύρια τόνοι αποβλήτων. Η ΕΕ ήδη από τη δεκαετία του 1970 θέσπισε δεσμευτικούς κανόνες με τον τύπο Οδηγιών για την εφαρμογή των οποίων τα κράτη μέλη οφείλουν να λάβουν τα κατάλληλα εσωτερικά μέτρα. Το ισχύον νομικό καθεστώς διέπεται από την Οδηγία 2008/98/ΕΚ και το νόμο 4042/2012. Κοινές υπουργικές αποφάσεις (ΚΥΑ), που έχουν εκδοθεί κατ’ εξουσιοδότηση του νόμου, συμπληρώνουν το κανονιστικό πλαίσιο.
Στην Οδηγία και το νόμο περιέχονται διάφοροι ορισμοί για την εφαρμογή τους. Ενδιαφέρον για τον πολίτη παρουσιάζουν οι ακόλουθοι : α) Απόβλητο νοείται κάθε ουσία ή αντικείμενο, το οποίο ο κάτοχος αυτού απορρίπτει ή προτίθεται ή υποχρεούται να απορρίψει, β) Βιολογικά απόβλητα θεωρούνται τα βιοδιασπώμενα απόβλητα κήπων και πάρκων, τα απορρίμματα τροφών από σπίτια και χώρους εστίασης και τα συναφή από εγκαταστάσεις μεταποίησης τροφίμων, γ) Η διαχείριση των αποβλήτων περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τις εργασίες συλλογής, μεταφοράς, επεξεργασίας, ανακύκλωσης και διάθεσης.
Η μέθοδος διαχείρισης των απορριμμάτων πρέπει να τηρεί την αρχή της πρόληψης, η οποία απαιτεί τη μείωση της παραγωγής και την επαναχρησιμοποίηση των απορριμμάτων κυρίως με ανακύκλωση. Η διαχείριση προϋποθέτει τη σύνταξη Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) και Περιφερειακών Σχεδίων Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ). Το Περιφερειακό Σχέδιο για το Νότιο Αιγαίο που έχει ήδη συνταχθεί προβλέπει για τον Δήμο Άνδρου συγκεκριμένες δράσεις και υποχρεώσεις (βλ. την ιστοσελίδα http://pepna.gr/news/egktisi-epikairopoimenoy-pesda-perifereias-notioy-aigaioy).
Η διαδικασία για τη χορήγηση της άδειας λειτουργίας του ΧΥΤΥ χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα με αποτέλεσμα να καθίσταται χρονοβόρα. Στις όχι σπάνιες περιπτώσεις μεταβολής των σχεδίων διαχείρισης ή παρεμβολής ακυροτήτων, η έναρξη και η χρονική διάρκεια δεν μπορούν να υπολογιστούν. Τα κύρια στάδια της διαδικασίας αδειοδότησης είναι η επιλογή της κατάλληλης θέσης ταφής των απορριμμάτων, η έγκριση της απόφασης περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ), η απόκτηση της έκτασης με αναγκαστική απαλλοτρίωση ή εξαγορά, η επιλογή με διαγωνισμό του αναδόχου κατασκευής της μονάδας, η έγκριση τεχνικής μελέτης κατασκευής και τέλος η άδεια λειτουργίας.
Η απόρριψη των αποβλήτων σε χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης (ΧΑΔΑ), δηλαδή σε χωματερές, συνιστά μείζονα παράβαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η παράβαση, κατόπιν προσφυγής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, διαπιστώνεται με μια πρώτη απόφαση από το Δικαστήριο της ΕΕ. Με δεύτερη απόφαση το Δικαστήριο επιβάλλει χρηματικές κυρώσεις στο υπαίτιο Κράτος, εφόσον μέχρι τη συζήτηση της υποθέσεως δεν έχει αρθεί πλήρως η παράβαση. Κριτήρια για τον καθορισμό του ύψους των κυρώσεων είναι η σοβαρότητα της παραβάσεως, η διάρκεια αυτής και η οικονομική δυνατότητα του συγκεκριμένου κράτους για την πληρωμή. Οι χρηματικές κυρώσεις είναι δύο, μία περιοδική για όσο χρόνο διαρκεί η παράβαση και μια κατ’ αποκοπήν (εφάπαξ) για την αποτροπή μελλοντικών παραβάσεων.
Η Ελληνική Δημοκρατία καταδικάστηκε το έτος 2000 για την παράνομη λειτουργία της χωματερής στον Κουρουπητό Χανίων και κατέβαλε, ως χρηματική ποινή, το ποσόν των 4.860.00,00 ευρώ. Από το έτος 2002 άρχισαν οι οχλήσεις της Επιτροπής προς τις ελληνικές αρχές για την παύση της λειτουργίας των χωματερών σε όλη την επικράτεια. Η υπόθεση έφθασε στο Δικαστήριο, το οποίο με την από 6 Οκτωβρίου 2005 απόφαση διαπίστωσε ότι λειτουργούσαν, κατά παράβαση της κοινοτικής νομοθεσίας, 1.125 χωματερές. Παρά τις αλλεπάλληλες οχλήσεις δεν κατέστη δυνατή η πλήρης άρση της παραβάσεως, οπότε η Επιτροπή προσέφυγε, το έτος 2013, στο Δικαστήριο, για την επιβολή χρηματικών κυρώσεων. Υποστήριξε ότι στην Ελλάδα υφίσταται ένα δομικό πρόβλημα, καθόσον αφορά τον αριθμό των παράνομων χωματερών και την έλλειψη κατάλληλων χώρων για τη διάθεση αποβλήτων.
Κατά τη συζήτηση της υπόθεσης διαπιστώθηκε ότι υπήρχαν ακόμη 293 χωματερές. Από αυτές 70 εξακολουθούσαν να λειτουργούν και 223 δεν είχαν ακόμη αποκατασταθεί στην πρότερη φυσική κατάσταση μετά την παύση της λειτουργίας τους. Η επιχειρηματολογία της ελληνικής πλευράς ότι έχουν ήδη ληφθεί τα κατάλληλα διοικητικά μέτρα κρίθηκε αβάσιμη. Το Δικαστήριο δέχθηκε ότι, εφόσον δεν αποδεικνύεται η ουσιαστική αποκατάσταση των ανεξέλεγκτων χωματερών, εξακολουθεί να υπάρχει παράβαση.
Τελικά, το Δικαστήριο με την από 2 Δεκεμβρίου 2014 απόφασή του επέβαλε εξαμηνιαία χρηματική κύρωση. Στο πρώτο εξάμηνο έπρεπε να καταβληθεί το κατ΄αποκοπήν ποσόν των 14.520.000,00 ευρώ και για κάθε επόμενο εξάμηνο το ίσιο ποσόν μειωμένο ανάλογα με τον αριθμό των ΧΑΔΑ που παύουν να λειτουργούν ή αποκαθίστανται. Η απόφαση αυτή καταδίκασε ακόμη τη Χώρα μας στην καταβολή ποσού 10 εκατομμυρίων ευρώ ως προληπτικό μέτρο.
Από στοιχεία αρμόδιας ελληνικής υπηρεσίας προκύπτει ότι, προς εκτέλεση της παραπάνω δικαστικής απόφασης, έχουν ήδη καταβληθεί 45.560.000,00 ευρώ. Προβλέπεται να καταβληθούν μέχρι το 2020 άλλα 9 περίπου εκατομμύρια ευρώ. Προς εκτέλεση άλλης καταδικαστικής απόφασης για τα επικίνδυνα απόβλητα (Απόφαση ΔΕΕ 7.9.2016, C-584/14) έχουν καταβληθεί ή προβλέπεται να καταβληθούν 40 περίπου εκατομμύρια ευρώ. Αν συνυπολογισθεί και η χρηματική ποινή για τον Κουρουπητό, το συνολικό ποσό για παραβάσεις της διαχείρισης αποβλήτων ανέρχεται σε 90 περίπου εκατομμύρια. Διευκρινίζεται ότι τα ποσά αυτά καταβάλλονται ευθέως από τον κρατικό προϋπολογισμό στο λογαριασμό «Ίδιοι πόροι της Ευρωπαϊκής Ένωσης».
Σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» οι χρηματικές κυρώσεις που επιβάλλονται από το Δικαστήριο της ΕΕ για παραβάσεις της νομοθεσίας διαχείρισης αποβλήτων, επιμερίζονται από την κυβέρνηση στους υπαίτιους Δήμους (άρθρα 44 και 45 του ν.4042/2012 και ΚΥΑ 34611/14.7.2014. Ο επιμερισμός του ποσού της ημερήσιας χρηματικής ποινής βασίζεται στο πληθυσμιακό μέγεθος των Δήμων και στο βαθμό συμμόρφωσης προς το διατακτικό της καταδικαστικής απόφασης. Το κατ΄ αποκοπήν ποσό επιμερίζεται κατ΄εφαρμογήν μόνον του πληθυσμιακού κριτηρίου. Τα οφειλόμενα από των επιμερισμό των χρηματικών κυρώσεων στους δήμους ποσά παρακρατούνται κατά τη διαδικασία κατανομής των κεντρικών αυτοτελών πόρων. Με άλλα λόγια συμψηφίζονται οφειλές και απαιτήσεις των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης με το Κράτος.
Η συνοπτική παρουσίαση του επίμαχου προβλήματος οδηγεί στις ακόλουθες συμπερασματικές παρατηρήσεις : Μετά τις Περιφέρειες οι Δήμοι έχουν την κύρια ευθύνη για την έγκαιρη κατασκευή των κατάλληλων εγκαταστάσεων διάθεσης των απορριμμάτων. Η καθυστέρηση έχει αρνητικές συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Επισύρει ακόμη την καταδίκη της Χώρας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σε μεγάλες χρηματικές κυρώσεις, η πληρωμή των οποίων επιρρίπτεται τελικά στους υπαίτιους Δήμους. Οι δημότες οφείλουν να συνεργάζονται με τις δημοτικές αρχές για την ορθή και αποτελεσματική διαχείριση των απορριμμάτων. Το τυχόν ατομικό συμφέρον πρέπει να υποχωρεί προ του συλλογικού.
