Σε αυτή την εποχή του πληθωρισμού και των άμετρων λόγων έφτασε στα χέρια μου ένα νέο βιβλιαράκι με τρεις σύντομες αναφορές στην Άνδρο. Τρεις διαδρομές και τρεις υπογραφές. Η πρώτη για την ναυτιλία. Οι άλλες για την αρχιτεκτονική του νησιού. Η πρώτη αφαιρεί. Οι άλλες δύο προσθέτουν σε ένα πεδίο που μέχρι σήμερα δεν έχει ερευνηθεί.
Η πρώτη υπογράφεται από την υποψηφία διδάκτωρ Ελένη Μπενέκη. Μια γενική επισκόπηση της ναυτιλίας που αγνοεί την μεσαιωνική ιστορία κατά την οποία διαμορφώθηκε η σημερινή εικόνα του νησιού. Αγνοεί το ότι η Άνδρος καλλιεργήθηκε όλη επί Κρουζίνου του Α’ και όχι τον 19ο αιώνα. Γράφει για τους «ναυτότοπους» του Αιγαίου θεωρώντας πως και οι ανδριώτες στράφηκαν στη θάλασσα από φτώχεια. Αυτό δεν εξηγεί γιατί στη ναυτιλία στράφηκαν οι κάτοικοι της πλούσιας γεωργικά περιοχής της Χώρας και των γύρω χωριών (Στενιές) και όχι οι κάτοικοι του Γαυρίου, του Αμμολόχου, του Μπατσιού και της Άρνης, που ήταν οι πραγματικά φτωχές αγροτικά περιοχές. Μιλά για τη ναυτική κληρονομιά των Βενετών στο νησί αναφερόμενη στο ότι χρησιμοποιούσαν αρβανίτες κωπηλάτες! Αυτό αφήνει ανεξήγητο γιατί δεν υπήρξαν ναυτικοί και πλοιοκτήτες στις περιοχές που κατοίκισαν αυτοί οι σκληροτράχηλοι ποιμένες και γενναίοι πολεμιστές της γης. Μάλλον η συγγραφέας φαίνεται να μπερδεύει την Ύδρα με την Άνδρο. Ακόμα γράφει για τους Εμπειρίκους, οι οποίοι άνοιξαν πρώτοι ναυτικούς δρόμους επί ατμοπλοΐας, αλλά δεν αναφέρεται ούτε στο πώς και από ποιούς ξεκίνησαν τη ναυτιλία επί ιστιοπλοΐας ούτε στο πως και από ποιους συνεχίστηκε στο δεύτερο ήμισυ του 20ουαι. Οι Εμπειρίκοι κυριάρχησαν επί 60 χρόνια (1880-1940). Μπερδεύει το μεγάλο έργο της κοινωνικής προσφοράς των Εμπειρίκων στην Άνδρο στα 60 χρόνια της ναυτικής κυριαρχίας τους, με την επιχειρηματικότητα που ανέπτυξαν οι ανδριώτες εφοπλιστές στο σύνολο τους. Στο μεταξύ δείχνει να αγνοεί την ιδιότυπη ναυτοσύνη που επέδειξαν επί ατμοπλοΐας οι αγρότες – ναυτικοί των Λειβαδίων, του Υψηλού, των Λαμύρων, των Αποικίων…
Στο βιβλιαράκι ακολουθούν δύο ακόμα αναφορές. Είναι δύο προσεγμένες αναφορές για την αρχιτεκτονική του νησιού. Η πρώτη από τον αρχιτέκτονα Νίκο Βασιλόπουλο. Είναι μια γενική επισκόπηση για την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής από τους Βενετούς και Φράγκους γαιοκτήμονες μέχρι τις μέρες μας. Γνώστης της μεσαιωνικής ιστορίας του νησιού στέκεται στα «αρχοντικά» των αρχόντων της γης. Τα διαχωρίζει από τα «καπετανόσπιτα» που αναπτύχθηκαν σε επόμενες περιόδους. Αναλύει τις επιρροές από τη Βενετία. Εξηγεί την αστική εξέλιξη της Χώρας. Περιγράφει την πολεοδομική και αρχιτεκτονική της επέκταση. Είναι μια μονογραφία που άξιζε να της είχε δοθεί περισσότερος χώρος γιατί ο συγγραφέας έχει να πει πράγματα σημαντικά για το νησί.
Όπως σημαντικά πράγματα για το νησί έχει να πει και η αρχιτέκτων Ελένη Σαλουβάρδου που επικεντρώνεται στην αρχιτεκτονική της Μεσαριάς και των Μενήτων. Η μελέτη είναι ενδιαφέρουσα. Όμως, και σε αυτή την περίπτωση, χρειαζόταν περισσότερος χώρος ώστε μια σειρά επισημάνσεις που διαφωτίζουν το πώς διαμορφώθηκε η Άνδρος μέσα στις Κυκλάδες. Επιπλέον, κάποια στιγμή πρέπει η Ε. Σαλουβάρδου να συμπεριλάβει και τις ιδιοτυπίες ενός-δύο ακόμα οικισμών που απεικονίζουν χαρακτηριστικά της εξέλιξης της ιδιότυπης μικτής αρχιτεκτονικής διαμόρφωσης της Άνδρου. Μια διαμόρφωση που σχετίζεται και με την ύπαρξη του νερού και της ναυτιλίας που επέτρεψε μια άλλη εξέλιξη στην αρχιτεκτονική του νησιού σε σχέση με τα άλλα νησιά των Κυκλάδων…
Διαμαντής Μπασαντής
